Goguba Kilisesi (Gürcüce: გოგუბის ეკლესია; okunuşu: “gogubis eklesia”), Guguba Kilisesi ve Ugubo Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinde, eski adı Goguba olan Binbaşak köyünde inşa edilmiş Gürcü kilisesidir. Zaman için hasar görmüş, 1960’larda da insan eliyle tamamen yıkılmıştır.[1]
Tarihçe
Goguba adının, kişi adı Gogi’den türemiş ve “Gogi’nin köyü” anlamına gelen Gogisubani’den (გოგისუბანი) Goguba'ya dönüşmüş olduğu tahmin edilmektedir.[2] Bir köy kilisesi olan Goguba Kilisesi, bölgede Gürcü Krallığının hüküm sürdüğü 10. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildi. Kkilisenin bulunduğu Eruşeti bölgesi 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıalrın eline geçmiştir. Köy halkının Müslüman olmasıyla kilisenin cemaatini ve işlevini yitirdiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Gürcü tarihçi ve Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılındaki ziyareti sırasında, kaplama taşları tamamen yağmalanmış olmasına karşın, kilise ayakta duruyordu.[3] Söz konusu yapı 1960’larda insan eliyle tamamen yıkılmış ve taşlarının büyük bölümüyle okul inşa edilmiştir. Taşların bir kısmı ise caminin avlu duvarında ve okulun yanındaki su arkının yapımında kullanılmıştır. Konstantine Martvileli’nin (Odişaria) verdiği bilgiye göre 1917 yılında köyün sınırları içinde bir kilise daha vardı.[4][5]
Goguba Kilisesi'nin kubbesinin içeriden görünümü. Dmitri Yermakov, 1902.
Mimari
Goguba Kilisesi, Binbaşak köyünü merkezinin 1 km kuzeybatısında bulunuyordu. Günümüzde ortadan kalkmış olan Goguba Kilisesi, Ekvtime Takaişvili’nin 1902 yılında verdiği bilgiye göre dolgu duvar tekniğiyle ve kireç harcı kullanılarak moloz taşlarla inşa edilmişti. Bu tarihte neredeyse bütün kaplama taşları sökülmüş olan kilise bir kuleyi andırıyordu. İç ve dış kaplama taşları sökülmüş olan duvarlar ayakta duruyordu. Sadece güney duvarının bir kısmı çökmüştü. Kilisenin diğer kısımları gayet iki haldeydi ve planını çıkarmak da mümkün olmuştu. Kilisenin kuzey tarafı daha sağlam kalmıştı. Kilisenin kaplama taşları ulaşılması daha zor yerlerde duruyordu ve bu taşların kırmızımsı renkte düzgün kesme taşlar olduğu tespit edilmişti.[3]
Goguba Kilisesi, dıştan 12 cepheli, kubbeli ve altı apsisli bir yapıydı. Kubbesi altıgen bir kasnağa oturtulmuştu. Apsisler arasında cephede yüksek nişler bulunuyordu. Kubbe apsilerin çıkıntılarına oturuyordu. Merkezi altıgen köşelerde, apsislerin tonoz kemerleri arasında, insan başı, geyik ve aslan gibi kabartma figürler vardı. Kilisenin içinde fresk izleri bulunmuyordu; ancak kabartma süslemelerin kalıntılarına bakılınca, duvarları sıvamak için tasarlanmamış gibi görünüyordu. Kuzeybatı penceresinin tonozunda bir taşın üzerinde "Giorgi" olduğu anlaşılan Gürcü alfabesinin "Ⴂ~Ⴂ" şeklindeki Hutsuri harfleri belli oluyordu. Kilise muhtemelen Aziz Giorgi'ye adanmıştı. Takaişvili "Goguba" adının da Aziz Giorgi günü anlamındaki Gürcüce "Giorgoba"dan (გიორგობა) geliyor olabileceğini yazmıştır. Kilisenin olduğu yerde bugüne sadece harçlı duvar parçası ulaşmıştır.[3][4][5]
Kaynakça
^2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 29 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
^"Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3. cilt; III. Cilt, s. 532". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
^abcEkvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 73-75.
^ab2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 29 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
^abTao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 205, ISBN 9789941478178.
