Çaisi Kilisesi
41°12′25″K 43°08′09″D / 41.20694°K 43.13583°D / 41.20694; 43.13583Mezhep Gürcü Ortodoks Kilisesi Durum Cami Mimari Mimari tür Tek nefli Kilise Mimari biçim Gürcü mimarisi Tamamlanma 14-15. yüzyıllar Özellikler Malzemeler Kesme taş
Çaisi Kilisesi (Gürcüce: ჩაისის ეკლესია), tarihsel Cavaheti bölgesinin Türkiye kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Çaisi olan Kayabeyi köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Yakın bir tarihe kadar cami olarak kullanılmıştır.[1][2]
Tarihçe
Çaisi Kilisesi, bazı kaynaklara göre 9. yüzyılda, bazı kaynaklara göre ise, 14-15. yüzyıllarda inşa edilmiştir.[2][3] Kilise ve kilisenin bulunduğu köyü Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim Çaisi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre köyün nüfusu 12 Hristiyan haneden oluşuyordu ve ispenç vergisi vermekle yükümlü erkekler Parnaoz, Suran, Gogiça, Gabriel, Otara, İvane, Varsima gibi Gürcü adları taşıyordu.[4] Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili 1902 yılında kiliseyi incelemiş ve tanımlamıştır. Takaişvili kilisede bir taş üzerinde Hutsuri karakterlerle yazılmış Gürcüce bir yazıt tespit etmiş ve bu taşın fotoğrafını 1909 yılında Rusça eserinde yayımlamıştır. Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre Çaisi Kilisesi bu tarihte de cami olarak kullanılıyordu.[1]
Mimari
Aziz Tevdore'ye ithaf edilmiş olan Çaisi Kilisesi, dolgu tekniğiyle inşa edilmiş ve cephesi değişik renklere sahip düzgün kesme taşlarla kaplanmıştır. Tek nef bir yapı olan kilise, pilasterlerle üç kısma ayrılmıştır. Yarım yuvarlak forma sahip derin bir apsisi bulunmaktadır. Camiye çevrilirken batı ve kuzey duvarlarında pencereler açılmıştır.[2] Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılındaki tespitine göre, kubbesi olmayan kilisenin girişi güneyde yer alıyordu. Ancak yapı camiye çevrildikten sonra kuzey tarafta bir giriş kapısı açılmış ve güneydeki kapı kapatılıp mihrap nişi haline getirilmiştir. Yapının doğu, batı ve güne cephelerinde birer pencere bulunuyordu. Batı cephesindeki pencerenin üstünde oyulmuş bir haç bulunuyordu. Semer tipi çatı taş plakalarla örtülmüştür. Kapılarda ve duvarlarda bulunan Gürcüce yazılar silik haldeydi.[1] Takaişvili'nin 1902 yılında tespit edip 1909'da yayımladığı Gürcüce yazıt şu şekildeydi:
(წ)მო თოდ(რე) (გ)ლხკსა მიქელა გნსრლებ(ლ ს)ა ამისსა წდისა სდ რის უშლე (და) სლთა ადდე.
- Çeviri: "Aziz Teodore, bu kiliseyi tamamlayan günahkâr Mikel'i bağışla ve ruhunu yücelt."[5]
Kaynakça
- ^ a b c Ekvtime Takaişvili, Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества : Выпуск XII veya Христианские памятники, Moskova, 1909, s. 51-52.
- ^ a b c 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce: ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 49. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 223, ISBN 9789941478178.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 283; III. cilt (1958), s. 416". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.
- ^ Такайшвили, Е. (1909). Христианские памятники: Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества. Москва : Типография Г. Лисснера и Д. Собко (Rusça). The National Parliamentary Library of Georgia. ss. 51-53 (72-74). 16 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2023.
