Leksori Kilisesi
40°37′05″K 42°19′35″D / 40.61806°K 42.32639°D / 40.61806; 42.32639Durum Yıkıntılar Mimari Mimari tür Kilise Mimari biçim Gürcü mimarisi Tamamlanma 8-9. yüzyıl
Leksori Kilisesi (Gürcüce: ლექსორის ეკლესია), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Teketaş köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapısı olan Leksori Manastırı'nın ana kilisesidir.[1][2]
Tarihçe
Leksori veya Türkçedeki biçimiyle Leksor veya Liksor, Lihsori (ლიხსორი) adından değişime uğramıştır. Gürcü dilinde "lihi" (ლიხი), kamış türünde uzun bir bitkinin adıdır.[3][4] "Sori" (სორი) ise, tarihsel Gürcü coğrafyasındaki yer adlarında yaygın biçimde geçer ve Megrelce mağara anlamına gelir.[5][6] Sori, dere veya vadi anlamına gelen Ermenice "dzor" (Ձոր) kelimesinden değişime uğramış da olabilir.
Leksori Kilisesi'nin bulunduğu Tao bölgesi, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Leksori Manastırı ve Leksori Kilisesi bu dönemden kalmıştır. Nitekim söz konusu kilisenin 8-9. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir.[7] 1907 yılında bölgede araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, Leksori Kilisesi'ne bitişik üç şapel bulunuyordu. Kilise oldukça iyi korunmuştu. Ancak daha önce Leksori Kilisesi'nin çatısı çökmüştü ve kilisenin bulunduğu toprakların sahibi Mehmed Bey bu yapıyı, çatısını toprakla kapatıp ev olarak kullanmıştı. Ancak 1907 yılında toprak çatı örtüsü de çökmüştü ve kilisede kimse yaşamıyordu.[2]
Mimari
Leksori Kilisesi, manastırın kuzeydoğu kısmında yüksekçe ve sonradan düzlenmiş bir alanda inşa edilmiştir. Kilise günümüzde neredeyse tamamen yıkılmış, geriye duvar parçaları kalmıştır. 1907 yılında manastırı gezmiş olan Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği biliye göre, tek nefli bir bazilika olan Leksori Kilisesi’nin kuzey tarafından uzun bir şapel bulunuyordu. Bu şapelden bir kapıyla kiliseye giriliyordu. Güney tarafta da ayrıca iki şapel vardı. Üç şapel de Leksori Kilisesi’nden daha alçaktı ve bu yapılar büyük bir olasılıkla sonradan inşa edilmişti. Bu tarihte kilisenin duvarları sağlamdı. Ancak çatısı çökmüştü. Kilise fresklerle donatılmıştı, ancak o tarihte bu freskler tahrip edilmişti. Kilisenin duvarları ibadete veya ziyarete gidenler tarafından Gürcüce, Ermenice ve Yunanca yazılarla çiziktirilmişti. Kilisenin bir yerinde Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle "ქ~ე შ~ე სეით და კარი უღე ცოდვილთა" (Çevirisi: “İsa Seit’i bağışla ve günahkârlara kapını aç!”) şeklinde okunmuş olan bir yazı bulunuyordu.[1][2][7]
Kaynakça
- ^ a b 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 17. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 46". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2023.
- ^ "Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი)". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
- ^ "ლიხი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 10 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 840. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2024.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (ტაო-კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 85, ISBN 978-9941-478-17-8.
