Zamek w Goniądzu

Zamek w Goniądzu
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Goniądz

Typ budynku

zamek

Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Goniądzu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Goniądzu”
Ziemia53°29′30,6″N 22°44′12,7″E/53,491833 22,736861

Zamek w Goniądzu – nieistniejący drewniany zamek położony nad Biebrzą w Goniądzu w województwie podlaskim na terenie dawnej ziemi wiskiej wchodzącej w skład Księstwa Mazowieckiego.

Goniądz powstał przy jedynej przeprawie przez bagna jaćwieskie na szlaku handlowym biegnącym do Prus i na Mazowsze, który w 1414 roku był wspominany też jako droga z Goniądza do Wizny. Wcześniej jednak przypuszczalnie istniał już tu ufortyfikowany mazowiecki gród. Pierwsza wzmianka o Goniądzu pochodzi z 1358 r. jako miejscowości w składzie mazowieckiej ziemi wiskiej. W dniu 2 grudnia 1382 książę mazowiecki Siemowit IV z bratem Januszem I Starszym zastawił zakonowi krzyżackiemu zamek Wiznę z powiatem goniądzkim, który Siemowit IV wykupił z powrotem w styczniu 1402 roku, jednak w tajnym układzie Krzyżacy przekazali jednocześnie ziemię wiską litewskiemu księciu Witoldowi Kiejstutowiczowi, co doprowadziło do skarg książąt mazowieckich[1]. W 1426 r. Goniądz zajął książę Witold Kiejstutowicz. W 1505 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał Goniądz kniaziowi Michałowi Glińskiemu, a w 1509 roku król Zygmunt Stary przekazał miasto w ręce kanclerza Mikołaja Radziwiłła i jego potomków[1]. W 1569 r. na mocy ustaleń Unii Lubelskiej Goniądz został włączony do Korony Królestwa Polskiego. W 1571 r. księżna Anna z Radziwiłłów Kiszczyna zapisała dobra rajgrodzko - goniądzkie królowi Zygmuntowi Augustowi, który wyodrębnił z nich osobne starostwo goniądzkie, obejmujące 4 folwarki i 20 wsi. W 1579 roku król Stefan Batory ustanawił tu skład i warzelnię soli oraz port rzeczny, nakazując mieszkańcom województwa podlaskiego zaopatrywanie się w sól w żupie goniądzkiej, zabraniając sprowadzania soli morskiej (te przywileje uzyskał od króla starosta Jan Zamoyski, a skład działał aż do lat 70-ych XIX wieku).

Nie wiadomo czy zamek był całkowicie drewniany, czy też posiadał jakieś budynki murowane[2]. Całość zwana była Wielkim Dworcem Goniądzkim. W 1536 roku namiestnikiem zamku z ramienia Jana Mikołaja Radziwiłła był Stanisław Grajewski[2]. W inwentarzu z 1571 r. napisano o położeniu zamku: Tuż u miasta, mało nie w mieście... . In­wentarz wspomina też o przygrodku położonym pod zamkiem nad rzeką. W inwentarzu z 1574 r. napisano, że zamek zbudowano w pobliżu rzeki Biebrzy. Zamek w XVI wieku był już stary, pokryty dachami gontowymi i miał cztery wieże[2]. Między wieżami znajdowało się 89 tzw. horodni, które były budowanymi w zrąb drewnianymi obszernymi skrzyniami wypełnionymi ziemią, o które oparte była konstrukcja ścian zamku. Spośród nich 17 horodni nie było wypełnione ziemią, posiadały drzwi i służyły jako pomieszczenia magazynowe. Wieża bramna z podwójnymi wierzejami zbudowana była z drzewa dębowego. W wieży usytuowany był również areszt (turma)[2]. Bramę poprzedzał most zwo­dzony na dwóch łańcuchach żelaznych. Po wejściu do zamku, po lewej stronie znajdował się parterowy dom. Również po lewej stronie usytuowane były dwa domy na horodniach, a dalej piekarnia. Także po lewej stronie od bramy, był budynek z piwnicą. W wieży usytuowanej po prawej stronie od bramy Mikołaj Radziwiłł w 1511 roku urządził i uposażył wsią Szpakowo kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Trójcy i Bożej Rodzicielki. W niej znajdowały się w 1571 r. trzy małe ołtarze.Pod zamkiem nad Biebrzą usytuowane były dwie stajnie na 80 koni, dom, browar i kolejne dwie piekarnie[2]. W 1573 roku starostą goniądzkim został chorąży bełski Stanisław Trojan z Orłowa, który został wprowadzony (introminowany) na zamek. W 1593 roku wzmiankowano proboszcza przy zamku goniądzkim[2].

Z zamku do dzisiaj nie przetrwały żadne ślady. Na jednym z pagórków zwanym dziś "Górą Glińskich" według miejscowej tradycji mógł stać zamek goniądzki. W roku 1804 założono tam cmentarz. Innym domniemanym miejscem, w którym mógł stać zamek jest teren zakładu poprawczego[2].

Przypisy

  1. ↑ a b Lokalne historie powiatu monieckiego [online], www.e-monki.pl [dostęp 2024-09-05] .
  2. ↑ a b c d e f g JózefJ. Maroszek JózefJ., JarosławJ. Kloza JarosławJ., Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich, Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1997, s. 7, 13-14, 25 [dostęp 2024-09-04]  (pol.).

Bibliografia

  • Józef Maroszek, Jarosław Kloza, Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich, Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1997