Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach

Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach

A/76/02 z dnia 30 grudnia 2002[1]
kościół parafialny
Widok na kościół z ulicy ks. bp. Herberta Bednorza (2008)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. ks. bpa H. Bednorza
Wyznanie	protestanckie
Kościół	Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej
Parafia	Ewangelicko-Augsburska w Katowicach-Szopienicach
Imię	Zbawiciela
Historia Data rozpoczęcia budowy marzec 1899 Data zakończenia budowy styczeń 1901 Data poświęcenia 6 marca 1901
Dane świątyni Styl neogotyk Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • cegła klinkierowa, piaskowiec 35 m 16,5 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 42 m Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 1 Nawa główna • szerokość 13 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 18 2 Dzwonnica • typ dzwonnicy zwarta
Położenie na mapie Katowic Kościół Zbawiciela w Szopienicach
Położenie na mapie Polski Kościół Zbawiciela w Szopienicach
Położenie na mapie województwa śląskiego Kościół Zbawiciela w Szopienicach
50°15′48,2″N 19°05′31,4″E/50,263389 19,092056
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach – kościół parafialny parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Katowicach-Szopienicach. Zbudowany w latach 1899–1901 w stylu neogotyckim. Znajduje się on przy ulicy ks. bpa H. Bednorza w Katowicach, na terenie dzielnicy Szopienice-Burowiec.

Jest to jedna z dwóch świątyń ewangelicko-augsburskich na terenie Katowic.

Rozwój przemysłu górniczo-hutniczego spowodował napływ nowych mieszkańców do Roździenia, Szopienic oraz do okolicznych osad, w tym również ewangelików^[2]. W 1894 roku został nieodpłatnie przekazany plac pod budowę kościoła przez hrabiego Tiele-Winklera – właściciela Katowic i licznych sąsiednich posiadłości. Plac ten, położony na terenie skweru Walentego Roździeńskiego (pomiędzy ulicami ks. bp. H. Bednorza a Obrońców Westerplatte), został sprawdzony przez fachowca pod względem zagrożenia szkodami górniczymi, co spowodowało jego zamianę w 1895 roku na inny, mniej dotknięty skutkami wydobycia węgla teren pod Roździeniem. Nowa parcela o powierzchni 2 612 m² mieściła się koło apteki Graefe'go i domu lekarza dr. Stauba. W 1897 roku przeszła na własność parafii ewangelickiej w Mysłowicach^[3].

Z początkiem 1898 roku ewangeliccy mieszkańcy Szopienic i Roździenia postanowili wybudować własny kościół^[4]. Organizatorem budowy kościoła został Ernst Prittwitz und Gaffron – pochodzący z Oławy urzędnik hutniczy. Stał on na czele Komitetu Budowy Kościoła, który formalnie rozpoczął swoją działalność w 1898 roku i miał doprowadzić do powstania świątyni w Roździeniu. Zabiegał w wielu instytucjach o środki na budowę, w tym do spółki Georg von Giesches Erben. Koszt budowy świątyni określono wstępnie na 60 tysięcy marek^[3].

13 marca 1899 roku wbito pierwszą łopatę pod budowę kościoła^[5], natomiast 25 kwietnia 1899 roku kamień węgielny pod budowę świątyni poświęcił zwierzchnik śląskiego Kościoła ewangelickiego, generalny superintendent ks. Erdmann z Wrocławia^[4]. Do końca marca 1900 roku kościół był już gotowy w stanie surowym, a od 1 kwietnia zaczęto wykańczać kościół od wewnątrz. Budowę zakończono w styczniu 1901 roku^[3]. Budowniczym kościoła był mistrz murarski z Roździenia Hermann Ritschel^[6].

Dnia 6 marca 1901 roku, poświęcenia wybudowanej świątyni dokonał generalny superintendent ks. Weigelt z Wrocławia^[4]. W 1905 roku świątynia stała się oficjalnym filialnym kościołem parafii w Mysłowicach. Ostatecznie odłączenie filiału od macierzystej parafii w Mysłowicach nastąpiło w 1910 roku, gdy utworzono samodzielną parafię w Roździeniu^[7].

Podczas II wojny światowej w kościele stacjonowali przez jakiś czas uchodźcy^[6]. Po wojnie budynek znajdował się w opłakanym stanie. Kościół został bardzo mocno zanieczyszczony, przewody elektryczne zostały podniszczone i powyrywane, część witraży została wybita^[3]. W 1945 roku kościół przez pół roku był nieczynny, a w 1948 roku otrzymał stałego administratora^[4]. Po wojnie kościół trzykrotnie był gospodarzem diecezjalnego zjazdu chórów – w 1964, 1975 i 2005 roku^[8]. W 1987 roku parafianie wspólnym wysiłkiem dokonali zmiany wnętrza kościoła. Wszystkie ściany zostały pomalowane na biało, a ławki, ołtarz, ambona i chór zostały pomalowane ciemnobrązową farbą^[6].

W Święto Zesłania Ducha Świętego – 3 czerwca 2001 roku w kościele odbyło się uroczyste nabożeństwo z okazji 100-lecia świątyni. W uroczystościach jubileuszowych udział wzięli m.in. bp Janusz Jagucki, który wygłosił kazanie, bp Rudolf Pastucha, bp Tadeusz Szurman (proboszcz sąsiedniej parafii ewangelickiej w Katowicach-Śródmieściu), księża diecezji katowickiej i diecezji cieszyńskiej, goście ekumeniczni i władze miasta Katowice^[9]. 30 grudnia 2002 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego pod numerem rejestru A/76/02^[1]. 9 września 2007 roku w kościele odbyło się uroczyste nabożeństwo, z okazji jubileuszu 50-lecia Ordynacji – ks. Karola Baumana (byłego proboszcza) oraz 15-lecie Ordynacji – ks. Adama Maliny (obecnego proboszcza) i ks. Henryka Reske^[10].

Kościół Zbawiciela to obiekt murowany z cegły klinkierowej^[4], na fundamencie z piaskowca twardego^[3], nietynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium z apsydą, zakrystiami po obydwu stronach prezbiterium oraz trójkondygnacyjną wieżą^[4] wysoką na 42 m^[6]. Kościół kryty jest dachem dwuspadowym pokrytym łupkiem, wieża przykryta iglicą (pierwotnie na wieży znajdował się łupek), zakrystia północna dachem czterospadowym, zakrystia południowa wielospadowym^[4]. Długość świątyni wynosi 35 m, szerokość 16,5 m^[11], powierzchnia użytkowa 360 m², a kubatura 5 400 m³^[12].

Kościół architektonicznie prezentuje cechy stylu neogotyckiego^[7]. Do jego wnętrza prowadzi znajdujący się na frontowej, południowej fasadzie ostrołukowy portal z drzwiami deskowo-spągowymi z ozdobnymi zawiasami krzyżowymi, wpisany między szkarpy. Znajdują się one w kruchcie wysuniętej przed masyw wieży, w szczycie której umieszczone jest okrągłe okienko z maswerkiem, a wyżej sterczyna^[4].

Elewacje boczne, zachodnia i wschodnia, są pięcioosiowe, z rytmem szkarp, gzymsem profilowanym i fryzem arkadowym. Na osiach w pasie przyziemia znajdują się sparowane małe okienka ostrołukowe, a powyżej duże ostrołukowe okna z laskowaniem, wypełnione witrażami^[4]. Boczne wejścia od strony wschodniej obudowane są niewielką kruchtą^[6].

Ściany apsydy są oszkarpowane, z gzymsem profilowanym podokapowym i fryzem arkadowym. Posiadają okna ostrołukowe wypełnione witrażami^[4].

Wnętrze kościoła jest jednonawowe, halowe^[4] z prostokątną, jednoprzestrzenną nawą i prezbiterium^[6]. Nawa o szerokości 13 m^[11] nie posiada sklepienia (widoczna jest konstrukcja dachu)^[4], prezbiterium zamknięte jest sklepieniem kryształowym^[3], a ściana pomiędzy nimi zamknięta jest ostrołukowo z klinkierową profilowaną opaską. Wnętrza pozbawione są polichromii i malowane są na biało^[4].

Neogotycki drewniany ołtarz z końca XIX wieku ofiarowany został przez cesarzową Augustę Wiktorię. Widnieje na nim napis w języku niemieckim z Biblii: DAS BLUT JESU CHRISTI DES SOHNES GOTTES MACHT UNS REIN VON ALLER SÜNDE 1. Joh. 1,7 (pol. Krew Jezusa Chrystusa, Syna Jego, oczyszcza nas od wszelkiego grzechu 1. Jan 1,7)^[13]. Za nim znajduje się witraż figuralny mieszczący się w centralnej części apsydy, przedstawiający Chrystusa Króla^[3].

W przedniej części nawy, z prawej strony mieści się rzeźbiona ambona. Prowadzą do niej schody, na które wchodzi się od zakrystii. Jest ona wykonana z drewna, z dużą ilością motywów roślinnych. Pod kopułą znajduje się rzeźba gołębicy symbolizująca Ducha Świętego. Na ambonie widnieje także cytat w języku niemieckim z Biblii: SELIG SIND, DIE GOTTES WORT HÖREN UND BEWAHREN. L. 11. 28. (pol. Błogosławieni są ci, którzy słuchają Słowa Bożego i strzegą go. Łk. 11. 28.)^[14].

Na wysokości ambony, po lewej stronie prezbiterium umieszczona jest neogotycka chrzcielnica z gipsu z 1907 roku przedstawiająca klęczącego anioła^[15][16][17]. W zakrystii po prawej stronie prezbiterium umieszczona jest rzeźba Chrystusa^[15]. Ponadto zachowały się ławki z okresu budowy kościoła^[4], cztery neogotyckie tablice na numery pieśni, dwa duże żyrandole (żyrandole i krzyż na wieży wykonał w darze mistrz blacharski z Szopienic – Julius Vogel) oraz klinkiety^[15].

W przedsionku kościoła znajduje się epitafium, na którym wypisane są imiona, nazwiska, oraz daty śmierci parafian, którzy zginęli podczas I wojny światowej. Inskrypcję są napisane w języku niemieckim, a w latach 90. XX wieku dodano polski opis wyjaśniający treść tablicy^[14].

Organy zbudowane zostały przez Heinricha Schlaga ze Świdnicy^[14]. Zostały ofiarowane w darze przez hrabiego Huberta von Thiele-Wincklera^[9]. Instrument posiada 18 głosów, 2 manuały i pedał^[18]. Umieszczony jest na chórze muzycznym, wspartym na czterech drewnianych kolumnach. Wejście do niego znajduje się od strony zewnętrznej kościoła, w bocznym wejściu^[14].

Na wieży kościoła znajdują się trzy dzwony stalowe: duży, używany na specjalne okazje, z napisem: Jesus Christus gestern und heute und derselbe auch in ewigkeit Hbr. 13,8 (pol. Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam i na wieki Hbr. 13,8); średni, nieużywany (3 października 2010 roku wypadło z niego serce); mały, używany w każde nabożeństwo^[9].

Kościół Zbawiciela położony jest przy ulicy ks. bp. H. Bednorza w Katowicach, na terenie dzielnicy Szopienice-Burowiec^[19]. Nie jest orientowany^[6] – wejście znajduje się od strony południowej, a prezbiterium po stronie północnej. Kościół znajduje się w ogrodzie i jest ogrodzony metalowym ogrodzeniem ze słupkami. Na zachód od kościoła, przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 20 znajdował się dwukondygnacyjny budynek domu parafialnego, wzniesionego z cegły^[4].

• MarekM. Cempla MarekM., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Kościół Ewangelicko-Augsburski p.w. Zbawiciela, Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 2002  (pol.).
• MichałM. Dzióbek MichałM., Ewangelicy w Katowicach: przewodnik, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2017, ISBN 978-83-64356-23-0  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• JadwigaJ. Lipońska-Sajdak JadwigaJ., Dzieje parafii ewangelickiej, [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 629–640, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).