Ahmed Celâyir

Sultan Ahmed Celâyir (?- 1410), 1382-1410 yılları arasında hüküm süren Celâyirî sultanı.

Babası Sultan Şeyh Üveys olan Ahmed Celâyir, abisi Sultan Hüseyin (1374-1382) döneminde Erdebil ve çevresinin yönetimini üstlendi. Emirlerinden Adil Aka'nın yönetimde etkili olmasından rahatsız olan Ahmed Celâyir, 1382 yılında Tebriz'e yaptığı baskında abisini öldürerek yönetimi ele geçirdi. Bu sırada kendisinden kaçan kardeşi Sultan Bayezid'de emir Adil Aka'nın desteğiyle Sultaniye'de hükümdarlığını ilan etti. Bir süre sonra Adil Aka'nın desteğini kaybeden Sultan Bayezid'in, 1384 yılında esir alınmasıyla Ahmed Celâyir tüm topraklarda hakimiyetini sağladı. Ahmed Celâyir topraklarında düzeni ağladıktan sonra Bağdat'ı ele geçirmiştir. Tebriz, 1385 yılında Altın Orda hanı Toktamış, ertesi yılda Timur'a mağlup olunca, 1386'da başkenti Bağdat'a taşımıştır.^[1]

Hükümdarlığı döneminde Karakoyunlular kendisine tabi olarak etki alanlarını genişletmeye başlamış, bu dönemde Karakoyunlular'dan Kara Mehmed'in kızıyla da evlenerek ilişkilerini daha da güçlendirmiştir. 1393'te Timur, Bağdat'ı ele geçirmesi üzerine Memlûk sultanı Berkuk'a sığınmış, daha sonra Timur'un Semerkant'a dönmesiyle Berkuk'un yardımıyla yeniden Bağdat ve çevresine hakim oldu. Timur'un Azerbaycan, Anadolu, Irak ve Suriye üzerine yeniden harekâtı sırasında Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf ile birlikte hareket etmiş, ancak Timur karşısında yenilgiye uğramıştır. 1400 yılında Kara Yusuf ile birlikte Memlûklüler'e sığınmak istese de sultanın kabul etmemesi üzerine Osmanlı sultanı I. Bayezid'a sığınmıştır. Yıldırım Bayezid tarafından iyi karşılanan Ahmed Celâyir, Timur tarafından teslim edilmesi istese de Osmanlı sultanı bunu kabul etmemiş ve bu olay 1402 yılında gerçekleşen Ankara Muharebesinin sebeplerinden birisi olmuştur. Timur'un Anadolu harekâtını fırsat bilen Ahmed Celâyir, Bağdat'ı ele geçirmiş ancak daha sonra şehri Kara Yusuf'a bırakmak zorunda kalarak Memluk Sultanına sığındı. Ancak Memluk sultanının isteği ile Şam'da hapsedildi. 1405 yılında memluk sultanına isyan eden Şam valisi tarafından serbest bırakıldıktan sonra Bağdat'ı ele geçirerek yeniden hükümdarlığını ilan etti. Daha sonra Tebriz'e hareket etse de Timurlular'ın gelmesi üzerine Bağdat'a geri döndü. 1408-1409 yıllarında Huzistan topraklarını ele geçirdi. Bu dönemde müttefiki Kara Yusuf'tan Hemedanı istemesiyle Karakoyunlularla mücadeleye başlamıştır. 1410 yılında Kara Yusuf'un Erzincan kuşatmasında olmasından faydalanan Ahmed Celâyir, Tebriz'i ele geçirdi. Ancak Kara Yusuf ile Tebriz yakınlarında yaptığı savaşı kaybetti ve kaçarken yakalanarak öldürüldü.^[2]

Ahmed Celâyir'in öldürülmesinden sonra Celayiriler Huzistan ve Vâsıt'ın olduğu dar bir bölgede hüküm sürebilmiş, Bağdat ve çoğu toprakları Karakoyunlular'ın hakimiyetine girmiştir.