Zębiełek

Zębiełek

Crocidura
Wagler, 1832[1]
Przedstawiciel rodzaju – zębiełek białawy (C. leucodon)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Podrząd	Erinaceota
Rodzina	ryjówkowate
Podrodzina	zębiełki
Rodzaj	zębiełek
Typ nomenklatoryczny
Sorex leucodon Hermann, 1780
Synonimy
Musaraneus Pomel, 1848[2] Rhinomus A. Murray, 1860[3] Leucodon Fatio, 1869[4] Paurodus Schulze, 1897[5] Eucrocidura Acloque, 1900[6] Heliosorex E. Heller, 1910[7] Praesorex O. Thomas, 1913[8] Afrosorex Hutterer, 1986[9]
Gatunki
226 gatunków (w tym 11 wymarłych) – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zębiełek^[10] (Crocidura) – rodzaj ssaków z podrodziny zębiełków (Crocidurinae) w obrębie rodziny ryjówkowatych (Soricidae).

Występowanie

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji i Afryce^[11][12][13].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 40–175 mm, długość ogona 24–132 mm, długość ucha 4–17 mm, długość tylnej stopy 7–27 mm; masa ciała 2–76 g^[12][14]. W uzębieniu przedstawicieli tego rodzaju występuje 28 zębów o białych koronach. Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {3}{2}}}$ C ${\displaystyle {\tfrac {1}{0}}}$ P ${\displaystyle {\tfrac {1}{1}}}$ M ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ = 28^[12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1832 roku niemiecki przyrodnik Johann Georg Wagler na łamach Isis von Oken^[1]. Wagler wymienił trzy gatunki – Sorex leucodon Hermann, 1780, Crocidura moschata Wagler, 1832 (= Sorex güldenstaedtii Pallas, 1811) i Sorex etruscus Savi, 1822 – z których gatunkiem typowym jest Sorex leucodon Hermann, 1780 (zębiełek białawy).

Etymologia

• Crocidura: gr. κροκις krokis lub κροκός krokos ‘kosmyk wełny, przędza’; ουρα oura ‘ogon’^[15].
• Musaraneus: łac. mus, muris ‘mysz’, od gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’; aranea ‘pająk’^[16]. Gatunek typowy: Pomel wymienił kilkanaście gatunków – Sorex cyaneus Duvernoy, 1838, Sorex infumatus J.A. Wagner, 1841 (= Sorex cyaneus Duvernoy, 1838), Sorex umbrinus Temminck, 1844 (= Sorex dsinezumi Temminck, 1843), Sorex flavescens I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1827, Sorex leucodon Hermann, 1780, Sorex mariquensis A. Smith, 1844, Sorex (Crocidura) poensis L. Fraser, 1843, Sorex viarius I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1834, Sorex pulchellus H. Lichtenstein, 1823, Sorex varius Smuts, 1832, Sorex herpestes Duvernoy, 1838 (= Sorex varius Smuts, 1832), Sorex cinereus Bachman, 1837 (= Sorex parvus Say, 1823), Musaraneus (Crocidura) bachmani Pomel, 1848 (= Sorex longirostris Bachman, 1837), Musaraneus (Myosorex) cinamomeus Pomel, 1848 (= Sorex flavescens I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1827), Musaraneus (Crocidura) crassicaudatus Pomel, 1848 (= Sorex murinus Linnaeus, 1766), Musaraneus (Crocidura) smithii Pomel, 1848 (= Sorex flavescens I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1827), Musaraneus (Crocidura) vulgaris Pomel, 1848 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758) i Musaraneus (Crocidura) sieboldii Pomel, 1848 (= Sorex dsinezumi Temminck, 1843) – nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 2004 roku na typ nomenklatoryczny wyznaczono Sorex leucodon Hermann, 1780^[17].
• Rhinomus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, nozdrza’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinomus soricoides Murray, 1860 (= Sorex (crocidura) poensis Fraser, 1843).
• Leucodon: gr. λευκος leukos ‘biały’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[19]. Gatunek typowy (Linneuszowska tautonimia): Leucodon microurus Fatio, 1869 (= Sorex leucodon Hermann, 1780).
• Paurodus: gr. παύρος pauros ‘mały’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[20]. Gatunek typowy: Schulze wymienił dwa gatunki – Crocidura leucodus Schulze, 1897 (= Sorex leucodon Hermann, 1780) i Sorex araneus von Schreber, 1777 (= Sorex russula Hermann, 1780) – z których gatunkiem typowym jest Sorex leucodon Hermann, 1780.
• Eucrocidura: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’^[21]; rodzaj Crocidura Wagler, 1832. Gatunek typowy: Acloque wymienia dwa gatunki – Sorex leucodon Hermann, 1780 i Sorex araneus von Schreber, 1777 (= Sorex russula Hermann, 1780) – nie wskazując typu nomenklatorycznego.
• Heliosorex: gr. ἡλιος hēlios ‘słońce’^[22]; łac. sorex, soricis ‘ryjówka’, od ὑραξ hurax, ὑρακος ‘ryjówka’^[23]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Heliosorex roosevelti Heller, 1910.
• Praesorex: łac. prae ‘z przodu’^[24]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758 (ryjówka)^[8]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Crocidura goliath O. Thomas, 1906.
• Afrosorex: łac. Afer, Afra ‘afrykański’; sorex, soricis ‘ryjówka’, od ὑραξ hurax, ὑρακος ‘ryjówka’^[9]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Crocidura fischeri Pagenstecher, 1885.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^{[25][14][11][10]}:

Opisano również gatunki wymarłe^[26]:

• Crocidura balsaci Butler & Greenwood, 1979^[27] (Tanzania; plejstocen)
• Crocidura balsamifera Hutterer, 1994^[28] (Egipt; holocen)
• Crocidura darelbeidae Geraads, 1993^[29] (Maroko; plejstocen)
• Crocidura jaegeri Rzebik-Kowalska, 1988^[30] (Maroko; plejstocen)
• Crocidura kapsominensis Mein & Pickford, 2006^[31] (Kenia; miocen)
• Crocidura kornfeldi Kormos, 1934^[32] (Węgry; pliocen)
• Crocidura maghrebiana Hutterer, 1991^[33] (Maroko; plejstocen)
• Crocidura obtusa Kretzoi, 1938^[34] (Węgry; plejstocen)
• Crocidura taungsensis Broom, 1948^[35] (Południowa Afryka; plejstocen)
• Crocidura wongi Pei, 1936^[36] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
• Crocidura zorzii Pasa, 1948^[37] (Włochy; plejstocen)

Zobacz też

• ssaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).