Urna (pojemnik)
Zobacz też: inne znaczenia słowa „urna”. |
Urna – naczynie do przechowywania prochów zmarłych.
Historia
Pogrzebowe urny (znane też jako urny z prochami, popielnice[1], urny grzebalne[2] lub żalniki[3]) były używane w wielu cywilizacjach (greckiej, etruskiej i rzymskiej)[4] już od okresu neolitu, popularne w epoce brązu i żelaza[2], a zwłaszcza w starożytności[4]. Po śmierci ciało poddawane było kremacji, a popioły zbierano do urny[2]. Rzymianie umieszczali urny z prochami bliskich w grobowcach nazywanych kolumbariami[4].
Na ziemiach polskich miejsce na którym w czasach przedchrześcijańskich zakopywano urny z prochami zwano żalnikiem[5].
Różne typy urn
Urny były najczęściej naczyniami dwuusznymi, o dużym, okrągłym brzuścu, szerokim spodzie, zwężonej szyjce, zamykane pokrywką z uchwytem[4]. Często zdobione były polichromią, ornamentem rytym lub inną dekoracją plastyczną[2]. Wykonywane były z gliny, metalu lub kamienia[4].
U Etrusków i Rzymian wykonywano także urny w kształcie domów. Ich pokrywy stanowiły dachy[4].
W okresie wczesnego cesarstwa w Rzymie popularne były urny skrzynkowe wykonane z marmuru, bogato zdobione reliefem ornamentalnym lub figuralnym, z pokrywami dekorowanymi akroterionami. Na frontowej ścianie występowały inskrypcje z imionami, tytułami zmarłego lub fundatora[4].
Znane są też tzw. urny twarzowe, które stosowano w Azji Mniejszej, środkowej Italii, środkowej Europie, m.in. w Polsce[2]. Były one charakterystyczne dla pochówków ludności kultury pomorskiej w epoce żelaza oraz stosowane w Wielkoposce w VI-IV w. p.n.e.[6] W urnach tych na szyjce zaznaczona była twarz, a brzusiec naczynia nawiązywał do kształtu ludzkiego[2].
We wczesnym średniowieczu ludność tzw. grupy olsztyńskiej stosowała urny z charakterystycznym prostokątnym otworem pośrodku, symbolizującym prawdopodobnie okno lub drzwi[7].
W czasach współczesnych przemysł funeralny oferuje urny z kompozytu, kamienia, drewna, metalu, szkła, ceramiczne w różnych kształtach[8].
- Urna cylindryczna z inskrypcją łacińską. 2 połowa I w. n.e.
- Imitacja urny rzymskiej z oryginalną rzymską pokrywą. XVIII-wieczne zestawienie klasycznej wazy z pokrywą urny rzymskiej z I-II w. n.e.
- Urna z prochami pomordowanych w Gross-Rosen na cmentarzu komunalnym w Legnicy
- Urna twarzowa
- Brązowa urna, zawierająca ziemię z grobu Cypriana Kamila Norwida
Zobacz też
Informacje w projektach siostrzanych |
Multimedia w Wikimedia Commons |
Definicje słownikowe w Wikisłowniku |
Przypisy
- ↑ Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak). T. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981, s. 615, ISBN 83-01-00284-0.
- ↑ a b c d e f Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 426–427, ISBN 978-83-01-12365-9.
- ↑ żalnik – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-01-20] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 468.
- ↑ Holly i Żółtak 2001 ↓, s. 443.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 312, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 160, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Urny. biznesfinder.pl. [dostęp 2023-06-01].
Bibliografia
- Krystyna Holly, Anna Żółtak: Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur. Warszawa: PWN, 2001.
- SNL: urne