Stanisław Thiel
pułkownik piechoty | |
Data i miejsce urodzenia | 20 października 1881 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 9 października 1943 |
Przebieg służby | |
Lata służby | 1901–1902 i 1914–1922 |
Siły zbrojne | Armia Cesarstwa Niemieckiego |
Formacja | Armia Wielkopolska |
Jednostki | 69 Pułk Piechoty |
Stanowiska | dowódca pułku |
Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
Odznaczenia | |
Stanisław Łucjan Thiel[1] ps. „Przemysław”, „Stanisław Dąbrowski” (ur. 20 października 1881 we Wrocławiu, zm. 9 października 1943 w Warszawie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Młodość
Urodził się 20 października 1881 we Wrocławiu, w rodzinie Kazimierza (1834–1913), radcy sądowego i ziemianina, i Józefy z Frezerów h. Alabanda (1843–1905)[2][3][4]. We Wrocławiu ukończył gimnazjum. Następnie od 1 kwietnia 1901 do 31 marca 1902 odbywał jednoroczną służbę wojskową w 6 pułku artylerii polowej armii niemieckiej. Po dwukrotnych ćwiczeniach wojskowych (w okresie maj–czerwiec 1903 oraz sierpień–wrzesień 1905) uzyskał kwalifikacje oficera rezerwy. Od 1902 objął majątek rodzinny Doruchów w pow. ostrzeszowskim[3]. Od 1 kwietnia 1902 do 30 września 1903 przebywał na praktyce rolniczej, początkowo na Śląsku, później na Pomorzu. 1 października 1903 rozpoczął studia na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, które kontynuował do 31 marca 1906, zaliczając 5 semestrów.
Udział w I wojnie światowej i powstaniu wielkopolskim
W sierpniu 1914 został powołany do armii niemieckiej, w której początkowo służył w zapasowym szwadronie taborów w Poznaniu (od 4 sierpnia do 11 września), a następnie w oddziale pontonowym (od 16 września 1914 do 16 lutego 1915). W grudniu 1914 otrzymał awans na stopień podporucznika. W lutym 1915 objął dowództwo oddziału pontonowego i wziął udział w walkach na froncie. Od 16 lutego 1916 służył w sztabie 119 DP. Za udział w walkach na terenie Francji i Rosji został odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy. Awansował do stopnia kapitana[3]. W listopadzie 1918 otrzymał urlop i wrócił do Doruchowa[3]. Tam zetknął się z polskim ruchem niepodległościowym. Po wybuchu powstania w Wielkopolsce, na jednogłośne życzenie Ostrzeszowskiej Rady Ludowej, 6 stycznia 1919 Stanisław Thiel objął dowództwo lokalnego odcinka frontu, a następnie został mianowany dowódcą sił na odcinku ostrzeszowsko–kępińskim[3]. Thiel bez pomocy z zewnątrz zorganizował batalion ostrzeszowski, który składał się z około 700 ludzi. Z batalionem przeciwstawiał się niemieckiemu Grenzschutzowi tocząc zwycięskie potyczki z Niemcami: 14–15 stycznia 1919 w rejonie Kobylej Góry i Ligoty; 19 stycznia na linii Parzynów–Rogaszyce oraz 29 stycznia pod Torzeńcem. Od kwietnia 1919 był dowódcą III batalionu 12 pułku Strzelców Wielkopolskich, a od lipca 11 pułku[3]. Przy pomocy posiłków z Ostrowa stoczył 18 lutego potyczkę w Korzeniu pod Kępnem. Po podpisaniu zawieszenia broni 16 lutego 1919 w Trewirze toczył jeszcze na odcinku kępińskim drobne potyczki z wrogiem[3]. Batalion, wchodzący w skład 12 pułku strzelców, osłaniał linię demarkacyjną. Por. S. Thiel dekretem Naczelnej Rady Ludowej, zwierzchniej władzy w wyzwolonej Wielkopolsce, z dnia 13 kwietnia 1919 został mianowany porucznikiem, a następnie kapitanem wojsk wielkopolskich, zaś w czerwcu tego roku NRL przyznał mu stopień kapitana ze starszeństwem z dniem 1 marca 1914 i tym samym dekretem awansował go na majora ze starszeństwem od 1 marca 1918. W sierpniu 1919 mjr S. Thiel objął dowództwo 11 pułku Strzelców Wielkopolskich. Do grudnia 1919 pułk pełnił służbę graniczną na linii demarkacyjnej pod Kępnem, od Wieruszewa do Sulmierzyc, a następnie 17 stycznia 1920 Stanisław Thiel wkroczył do Kępna na czele 11 pułku Strzelców Wielkopolskich przyłączając je wraz z okolicą do Polski[3].
Walki z bolszewikami
Pod koniec stycznia 1920 pułk (przemianowany 5 lutego na 69 pułk piechoty wielkopolskiej) został przerzucony na front wschodni (w okolice Lidy, później Borysowa). Tam razem z I batalionem 70 pułku piechoty i dywizjonem 17 pułku Ułanów Wielkopolskich wszedł w skład Grupy mjr. Thiela i obsadził przedmoście na wschodnim brzegu Berezyny. Rozkazem Naczelnego Dowództwa z 10 kwietnia 1920 mjr Thiel odszedł z dowództwa pułku i do 3 czerwca tego roku pełnił funkcję zastępcy szefa Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. 22 maja 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu pułkownika piechoty, w grupie oficerów byłej armii niemieckiej[5]. Następnie, na własną prośbę, objął ponownie dowództwo 69 pułku piechoty. W czerwcu objął dowództwo XXXIII Brygady Piechoty[3]. Brał udział w walkach odwrotowych wojsk polskich, m.in. 10 lipca pod Wilejką, powstrzymując na czele sztabu, nacierającego nieprzyjaciela, następnie 25 lipca nad Świsłoczą, w rejonie Krynki – Kruszyniany, wreszcie 15 sierpnia atakował bolszewików z fortów Modlina pod wioską Toruniem.
Dalsza kariera wojskowa i cywilna
Po zawarciu pokoju ryskiego w 1921 w dalszym ciągu dowodził XXXIII Brygadą Piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 69 pułk piechoty[6]. Równocześnie, w okresie od 18 stycznia do 18 lutego i od 14 lipca do 11 sierpnia 1921 pełnił obowiązki dowódcy 17 Dywizji Piechoty. 1 października 1921 został wyznaczony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 17 Dywizji Piechoty. Od 13 grudnia 1921 do stycznia 1922 był przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej dla oficerów byłej armii niemieckiej[7]. W maju 1922 przeszedł na własną prośbę do rezerwy[8] i objął administrację majątku Doruchów. W 1923 otrzymał Honorowe Obywatelstwo Ostrzeszowa[9].
Jako oficer rezerwy pozostawał w ewidencji 69 pułku piechoty. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty[10][11]. Z dniem 31 grudnia 1931 został przeniesiony z rezerwy do pospolitego ruszenia[12]. 21 marca 1933 został włączony do Oficerskiej Kadry Okręgu Korpusu Nr VII. Pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrów Wielkopolski. W 1934 był „przewidziany do użycia w czasie wojny”[13]. Po przejściu do życia cywilnego był czynnym działaczem Stronnictwa Narodowego, pełnił też szereg ważnych funkcji społecznych.
Udział w konspiracji w NOW i NSZ
Po agresji niemieckiej na Polskę 1 września 1939 opuścił wraz z rodziną Doruchów i w czasie działań wojennych przebywał na Podlasiu. Na początku października 1939 powrócił w rodzinne strony, gdzie został aresztowany przez Niemców wraz z żoną i trójką z czworga dzieci pod zarzutem ukrycia broni. Początkowo był więziony w Ostrzeszowie, następnie w Forcie VII w Poznaniu. Według rodzinnej tradycji, nieuchronnego wyroku śmierci uniknął dzięki interwencji towarzysza broni z okresu I wojny światowej, gen. Waltera von Reichenau. Z więzienia został zwolniony w lutym 1940, po czym wyjechał pod przybranym nazwiskiem Stanisław Dąbrowski do Generalnego Gubernatorstwa. Płk Stanisław Thiel natychmiast włączył się w nurt pracy niepodległościowej i został członkiem Narodowej Organizacji Wojskowej. Ten okres jego działalności jest owiany mgłą tajemnicy. Nie wiadomo, kiedy wszedł do tej organizacji oraz jaką pełnił w niej funkcję. Jako przeciwnik scalenia NOW z AK, w połowie 1942 wszedł w skład Narodowych Sił Zbrojnych. Objął wówczas dowództwo Inspektoratu Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie, koordynując działalność okręgów: X – Poznań, XI – Pomorze, IX – Łódź, VIII – Śląsk i VI – Częstochowa. Pracował pod pseudonimem „Przemysław”. Utrzymywał ścisłe kontakty z szefem Oddziału III KG NSZ, płk. Tadeuszem Boguszewskim ps. „Wacław”. Włożył także duży wkład pracy w szkolenie kadr. Miał nadzór nad podchorążówką IZZ prowadzoną przez kpt. Jana Muca ps. „Mnich”. Był także inicjatorem kursów policyjnych mających na celu przygotowanie oficerów NSZ do roli organizatorów policji w okresie przejściowym tj. po opuszczeniu ziem zachodnich przez Niemców.
Epilog
Zmarł nagle w Warszawie 9 października 1943 na skutek szoku spowodowanego widokiem zmarłej 2 dni wcześniej córki Katarzyny. 1 stycznia 1944, na wniosek Komendanta Głównego NSZ, płk. dypl. Tadeusza Kurcyusza ps. „Mars”, „Żegota”, został awansowany pośmiertnie przez Prezydium Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej do stopnia generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 września 1939. Został pochowany początkowo na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, zaś po latach staraniem syna Kazimierza (jedynego z czwórki dzieci, który przeżył wojnę) złożony 18 listopada 1965 w grobie rodzinnym w Doruchowie.
Tragicznie potoczyły się losy pozostałych członków najbliższej rodziny. Żona Maria Thiel (1886–1940), aresztowana podczas próby przekroczenia granicy III Rzeszy, zmarła w więziennym szpitalu w obozie w Łodzi, pod nazwiskiem Apolonia Falkiewicz. Syn Stanisław (1920–1944) zginął zamordowany w obozie koncentracyjnym, córka Katarzyna (1920–1943) zmarła na gruźlicę, natomiast Krystyna (1922–1944) zginęła w powstaniu warszawskim 15 sierpnia 1944.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)[14]
- Krzyż Niepodległości (20 lipca 1932)[15][16]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie, 1921)[17][18]
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 28 lipca 1928[19], 15 czerwca 1939[20])
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja, 1921 – zezwolenie Naczelnika Państwa)[21]
- Krzyż Żelazny I Klasy (Cesarstwo Niemieckie)
- Krzyż Żelazny II Klasy (Cesarstwo Niemieckie)
Upamiętnienie
11 czerwca 2018 w parku miejskim w Ostrzeszowie została odsłonięta poświęcona mu tablica pamiątkowa[22].
Przypisy
- ↑ W ewidencji wojskowej figurował, jako Stanisław Lucjan Thiel.
- ↑ Stanisław Lucjan Thiel [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-01-06] .
- ↑ a b c d e f g h i Gąsiorowski i Topolski ↓, s. 764.
- ↑ Polak (red.) 1991 ↓, s. 152.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 20 z 29 maja 1920 roku, poz. 527.
- ↑ Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Dodatek do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 37 z 24 września 1921 roku, s. 195, 918.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 43 z 27 grudnia 1921 roku, poz. 1922.
- ↑ Druga lista oficerów rezerwowych WP, dodatek do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 1 z dnia 26 stycznia 1922 roku.
- ↑ Honorowi Obywatele. ostrzeszow.pl. [dostęp 2018-01-26].
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 324, 466.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 286, 409.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 22 lutego 1932, s. 136.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 251, 983.
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2987 z 20 maja 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 22, poz. 875)
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 167, poz. 198 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-03-11]..
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1982 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 38, poz. 1812)
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 80)
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 26, poz. 43 „za zasługi, położone w powstaniu wielkopoIskiem, na polu społecznem oraz przysposobienia wojskowego”.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 143, poz. 336 „za zasługi na polu podniesienia hodowli koni”.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1717 z 28 maja 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 29, poz. 1208)
- ↑ Miasto upamiętniło gen. Stanisława Thiela [online], Radio SUD oraz Gazeta Bezpłatna Kurier Lokalny [dostęp 2022-01-06] (pol.).
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 764. ISBN 83-01-02722-3.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
- VIAF: 3312151778213818130006
- PLWABN: 9810542367305606