Spinel
Właściwości chemiczne i fizyczne | |||
Skład chemiczny | MgAl2O4 | ||
---|---|---|---|
Twardość w skali Mohsa | 8 | ||
Przełam | muszlowy | ||
Łupliwość | niewyraźna | ||
Pokrój kryształu | kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe) | ||
Układ krystalograficzny | regularny, m3m[1] | ||
Właściwości mechaniczne | kruchy | ||
Gęstość minerału | 3,58 – 4,06 g/cm³ | ||
Właściwości optyczne | |||
Barwa | zróżnicowana; czerwona, niebieska, zielona, ciemnobrązowa, czarna | ||
Rysa | biała | ||
Połysk | szklisty | ||
Współczynnik załamania | 1,71-1,76 | ||
Inne | izotropia, Luminescencja – niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak, pleochroizm – brak | ||
| |||
|
Spinel (spinel właściwy) – minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich.
Nazwa pochodzi od charakterystycznego, ostrokrawędzistego kształtu kryształów (łac. spina „strzała”).
Właściwości
Tworzy kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy i przezroczysty. Niekiedy wykazuje asteryzm, a sporadycznie efekt kociego oka.
Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al
2O
3, obfite domieszki izomorficzne Cr, Zn, Fe, Mn powodują tworzenie wielu odmian różniących się barwą: czerwony w odcieniach (s. rubinowy), niebieskawy (s. szafirowy), zielony (cejlonit), brunatnawy (pleonast), żółtawy (rubicel), brunatnoczerwony (s. almandynowy), czarny (hercynit –s. żelazawy), ciemnobrunatny (galaxyt –s.manganawy), niebieskozielony lub żółty (gahnit –s. cynkowy). Występuje w skupieniach ziarnistych oraz odosobnionych ziarn.
Występowanie
Spinel i jego odmiany występują w utworach strefy kontaktowo-metasomatycznej, w zmienionych dolomitach i wapieniach zasobnych w tlenek magnezu. Powstają w wysokich temperaturach. Współwystępują z granatami, piroksenami, towarzyszą mu dolomit, magnetyt, cyrkon, korund.
Miejsca występowania: Spinele jakości jubilerskiej spotyka się w Tajlandii (w okolicach Bo Ploi), Kambodży i Laosie. W USA spinele można znaleźć przede wszystkim w stanie Nowym Jorku (kryształy z Amita osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej.
Także: Madagaskar, Birma, Afganistan, Kanada, Włochy. W Europie pojedyncze spinele pojawiają się w Norwegii (Akeru, kryształy ok. 3 cm), w Finlandii, Włoszech i Niemczech.
W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono głównie w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach. W 2019 roku w kopalni granodiorytu "Łażany II" koło Żarowa i Strzegomia w obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego. Odkrycie to jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej[2][3]
Zastosowanie
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
- stosowane do produkcji materiałów ściernych
- do produkcji łożysk, ruchomych części zegarów
- ma znaczenie naukowe – wskaźnik warunków przeobrażeń skał
- poszukiwany, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski
- wiele odmian to cenne kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej, są wykorzystywane do wyrobu cennej biżuterii.
Historia
Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano „karbunkułami”. Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” – 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” – 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.
- Syntetyczny spinel jest wytwarzany od 1910 r, imituje nie tylko spinele, lecz wiele innych kamieni szlachetnych, zwłaszcza rubin.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ mindat.org Spinel (ang.) [dostęp 2011-05-31].
- ↑ Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
- ↑ Spinel z Łażan koło ŻarowaAGATOWCY [online], com.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
Bibliografia
- Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
Linki zewnętrzne
- The mineral spinel (ang.)
- LNB: 000334794
- Britannica: science/spinel, science/spinel-series
- Universalis: spinelles
- identyfikator minerału w Mindat: 3729