Pałac w Mohylowcach

Pałac w Mohylowcach

Палац у Магілёўцах

nr rej. 113В000625 i 113В000624 (historyczno-kulturalny zabytek Białorusi)
Widok pałacu przed 1939 rokiem
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Miejscowość	Mohylowce
Adres	Прыбальнічная вуліца, Магілёўцы
Typ budynku	pałac
Kondygnacje	parterowy
Ukończenie budowy	połowa XIX wieku
Pierwszy właściciel	Bazyli i Waśka Bychowicowie
Kolejni właściciele	Samuel Bychowiec Jan, Józerf, Adam Jan, Józef i Aleksander Bychowcowie, Kazimierz i Adam Dziekoński
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Pałac w Mohylowcach
Położenie na mapie Białorusi Pałac w Mohylowcach
Położenie na mapie Polski w 1939 Pałac w Mohylowcach
52°52′10,8″N 24°40′38,5″E/52,869667 24,677361
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac w Mohylowcach – pałac na Białorusi, będący w przeszłości siedzibą majątku rodziny Bychowców a potem Dziekońskich we wsi Mohylowce.

Pierwsze wzmianki o majątku pochodzą z XVI wieku: król Zygmunt Stary nadał go za lojalną służbę synom swojego dworzanina Tyszki Bychowca: bojarom smoleńskim Bazylemu i Waśce Bychowcom. Wśród późniejszych właścicieli pojawia się Samuel Bychowiec^[1], starosta lucyński, który w 1689 roku naraził się królowi Janowi III Sobieskiemu i został skazany na wieczne wygnanie. Jego syn, Jan, marszałek wołkowyski sprzedał w 1751 roku zgromadzeniu misjonarzy używany już wcześniej przez ten zakon klasztor w Łyskowie, jednocześnie znacznie go dla zakonu rozbudowując. Syn Jana, Józef, szambelan króla Stanisława Augusta, krajczy wielki litewski i starszy syn Józefa, Adam Jan (ur. w 1793 roku), uczestnik powstania styczniowego zesłany za udział w nim do guberni penzeńskiej, byli kolejnymi dziedzicami tego majątku. Innym właścicielem Mohylowców był na początku XIX wieku Józef Władysław Bychowiec (1778–1845), powstaniec kościuszkowski, przyjaciel Immanuela Kanta. Młodszym synem Józefa-krajczego i dziedzicem Mohylowców był Aleksander. Po jego śmierci w 1863 roku majątek odziedziczył jego syn Stanisław, po nim – siostrzeniec Aleksandra, Kazimierz Dziekoński, który przekazał w 1910 roku odziedziczony majątek o powierzchni 5081 dziesięcin swojemu krewnemu Albinowi Michałowi Dziekońskiemu (1892–1940?), który był ostatnim jego właścicielem^[2][3][4].

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku majątek, wcześniej należący do powiatu wołkowyskiego województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej, znalazł się na terenie powiatu wołkowyskiego^[5] (ujezdu), wchodzącego w skład kolejno guberni: słonimskiej, litewskiej i grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku dobra te wróciły do Polski, znalazły się w gminie Łysków powiatu wołkowyskiego województwa białostockiego^[6], od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.

Prawdopodobnie Józef Bychowiec (krajczy) zbudował w połowie XVIII wieku okazały dwór na południowym, wysokim brzegu rzeki Muszki^[7]. Możliwe, że pałac powstał jeszcze wcześniej^[4]. Był to parterowy, staropolski dom przykryty wysokim, łamanym czterospadowym dachem gontowym. Był zbudowany z bardzo grubego muru, wysoko podpiwniczony, trzynastoosiowy, na planie prostokąta. W połowie XIX wieku znacznie wydłużono jego skrzydła (do ponad dwudziestu osi) i prawdopodobnie również wtedy podwyższono centralną część budynku, tworząc wielki portyk w wielkim porządku, którego cztery jońskie kolumny podtrzymywały gładki, trójkątny szczyt, i nadając mu charakter pałacu. Podobny, mniejszy portyk zbudowano również po stronie ogrodowej (północnej), jednak nie był on centralny, ponieważ na osi frontowego portyku stała w odległości kilku metrów modrzewiowa, ośmioboczna, przeszklona kapliczka. Cały budynek otynkowano na biało^[4].

Wnętrze stanowiło kilkanaście pokoi, w układzie dwutraktowym, amfiladowym. Biblioteka, licząca w 1914 roku 3 tysiące tomów, została całkowicie rozgrabiona w czasie I wojny światowej. Dom był otoczony kilkunastohektarowym starym parkiem z wiekowymi lipami i modrzewiami tworzącymi aleje. Przed i za domem znajdowały się wielkie, koliste gazony. Dalsza od domu część parku była utrzymywana w stanie półdzikim. W parku, między domem a rzeką, znajdował się duży i malowniczy staw, pokryty latem nenufarami^[4].

We wsi (w pobliżu pałacu, ale w niektórych źródłach lokalizowana we wsi Ososzniki^[8][9]) stoi kolumna upamiętniająca ustanowienie Konstytucji 3 maja. Niektóre źródła przypisują jej wzniesienie intencji upamiętnienia powstania styczniowego, na Białorusi znanego również jako powstanie Konstantego Kalinowskiego^[2][8], co ma swoje uzasadnienie w masowym udziale wielu tutejszych członków rodzin Bychowców i Dziekońskich w powstaniu oraz zesłaniach i katorgach w jego konsekwencji^[2].

Pałac w Mohylowcach przetrwał wojny. Dziś znajduje się w nim szpital psychiatryczny. Pałac i pobliska, wyżej wspomniana kolumna są dziś historyczno-kulturalnymi zabytkami Białorusi o numerach ewidencyjnych 113В000625 i 113В000624.

W XIX wieku stała tu kaplica katolicka parafii Łysków^[5], była to kaplica grobowa Bychowców. Została zniszczona około 1940 roku.

Majątek w Mohylowcach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[4].