Milanówek

Milanówek

miasto i gmina
Ulica Warszawska w centrum miasta
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grodziski
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	1951
Burmistrz	Artur Niedziński (od 2024)
Powierzchnia	13,44[1] km²
Wysokość	ok. 100 m n.p.m.
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	16 416[2] 1221,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-822
Tablice rejestracyjne	WGM
Położenie na mapie powiatu grodziskiego Milanówek
Położenie na mapie Polski Milanówek
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Milanówek
52°07′27,48″N 20°39′55,44″E/52,124300 20,665400
TERC (TERYT)	1405011
SIMC	0921020
Hasło promocyjne: Miasto-Ogród
Urząd miejski ul. Tadeusza Kościuszki 45 05-822 Milanówek
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Milanówek – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, leżące na południowy zachód od Warszawy i wchodzące w skład aglomeracji warszawskiej. Położone na Nizinie Środkowomazowieckiej, na Równinie Łowicko-Błońskiej.

Według danych z 2010 miasto miało 16 056 mieszkańców^[3]. Wraz z Brwinowem i Podkową Leśną należy do tzw. podwarszawskiego trójmiasta ogrodów.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIV w.: Milonow (1350), dalej Milonowo (1414-1425, 1428), Milanowo alias Rapstinye (1529), Milanowo Rabstin (1580)^[4][5]. Wieś szlachecka Milanowo Rabstin (Rabsztyn) położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[6]. Według Rymuta nazwa pochodzi od nazwy osobowej Milon, Milan, z kolei pochodzących od imion złożonych typu Miłobrat, Miłosław. Po XVI wieku dodano przyrostek zdrabniający -ek^[4].

Źródła informują nas o wójcie Bartłomieju z Czubina, nabywającym w 1452 od braci Stanisława i Jana synów Jakusza Kota część Milanowa^[7]. W 1580 niejaki Krzysztof Chlewiński płacił od niego podatek z jednego łanu^[8]. Nie mniej w epoce nowożytnej majątek ów nie wyróżniał się niczym i należał raczej do małej własności. Przynależał on wówczas do parafii Żuków, gdzie też rejestrowano wszelkie urodzenia, zgony i śluby^[9].

W II połowie wieku XVIII Milanówek był własnością Dyzmy Szymanowskiego, podczaszego warszawskiego^[10][10]. W tym czasie rozpoczęto zakończone na początku wieku XIX procesy przed sądem podkomorskim mające na celu ustalenie granic majątku z okolicznymi dobrami- Chrzanowem i Jordanowicami, a także Żukowem^[11].

Na początku wieku XIX Milanówek był własnością Jana Bogusława Wilhelma, dziedzica pobliskich Bieniowic^[12][12]. Wilhelm jednak mieszkał przez ten czas w Bieniowicach wraz z rodziną Milanówek traktując zapewne jedynie jako lokatę kapitału. Był on też zaangażowany w procesy modernizacji rolnictwa. W jego książce wydanej w 1825 roku przedstawia on szkice budowanych przez siebie w swoich majątkach stodół^[13]. Jest to najprawdopodobniej najstarsza zachowana ilustracja budynku stojącego w Milanówku. Po śmierci Wilhlelma w 1829 roku jego spadkobiercy zdecydowali się rok później sprzedać majątek^[14]. Jego kolejnym właścicielem został Karol Boromeusz Skalski (1777-1841)^[15], oficer wojsk polskich. Służył on w wojsku od 1809 roku w armii Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku do 1830 roku służył w Wojsku Polskim w kompanii rakietników^[16]. Zasłużony w bitwie pod Olszynką Grochowską 29 września 1831 roku podał się do dymisji w stopniu podpułkownika^[17].

Kupno Milanówka wiązało się zapewne ze zmianą stanu cywilnego Skalskiego. W styczniu 1830 roku zawarł on bowiem małżeństwo z Elżbietą Zofią Savage^[18], córką Jakuba, a właściwie Jamesa Savage, głównego opiekuna ogrodów księżnej Izabeli Czartoryskiej i projektanta parku w Puławach^[19]. Ponieważ Skalski nie dysponował innymi majątkami byli oni zapewne pierwszymi uchwytnymi w źródłach właścicielami Milanówka, którzy w rzeczywistości w nim mieszkali. Biorąc to pod uwagę, a także pochodzenie Skalskiej, można przypuszczać że to za ich czasu powstało pierwsze założenie ogrodowe.

Po śmierci Skalskiego majątek odziedziczyła jego żona. Niedługo jednak pozostawała we wdowieństwie. Już 9 listopada 1844 roku zawarła ona w Żukowie ślub z Marcinem Nasierowskim, właścicielem pobliskiego majątku Kłodno^[20]. Małżeństwo zresztą nie trwało długo, albowiem Nasierowski zmarł już 24 kwietnia 1848 roku^[21]. Oba małżeństwa Skalskiej okazały się bezdzietne.

W kilka lat po śmierci Nasierowskiego wdowa po nim wyprowadziła się do Warszawy, gdzie w źródłach figuruje jako właścicielka kamienicy^[22]. Było to zapewne związane ze zlicytowaniem w 1850 roku inwentarza milanowskiego majątku na wniosek posiadającego na nim hipotekę Wilhelma Kedsle^[23].

W 1854 roku w „Gazecie Codziennej" jako właścicielka Milanówka wymieniona zostaje Zofia Łączyńska. Jest to zapewne błąd i chodzi już o późniejszą wieloletnią właścicielkę- Antoninę z Łączyńskich Rychłowską. Prywatnie siostra Marii Walewskiej urodzona w 1793 roku, była córką Macieja i Ewy z Zaborowskich^[24]. Pierwsze małżeństwo z  Michałem Lasockim, dziedzicem Iłowa, synem Adama i Kunegundy z Mikorskich zawarła 20 września 1816 roku^[25]. Dla dalszej historii Milanówka istotne jest to, że ze związku tego narodzi się Adrian Leon Lasocki, późniejszy mąż Bronisławy i ojciec Michała^[26]. Po śmierci pierwszego męża 5 września 1821 roku Łączyńska wychodzi ponownie za mąż za Augusta Radwana, właściciela nieodległych od Milanówka dóbr Czerwonka^[27]. Trzeci związek zawarty w 1833 ze Stanisławem Rychłowskim przetrwał najdłużej, bo do jego śmierci w 1862 roku Rychłowski podobnie jak wcześniej Skalski był byłym oficerem, który armii zawdzięczał swoją pozycję społeczną^[28]. To pod jego nazwiskiem, chociaż po jego śmierci, a więc zapewne de facto przez Antoninę przeprowadzono w 1862 roku proces oczynszowania chłopów^[29]:

Antonina Rychłowska niezbyt długo przeżyła męża. Zmarła w Warszawie 27 maja 1864 roku^[30]. Akt zresztą informuje, że od jakiegoś czasu mieszkała ona w Warszawie przy ulicy Miodowej. Wydaje się że w ostatnich latach jej życia majątkiem mógł władać jej syn - Stefan, w „Kurierze Warszawskim” trafić można bowiem na wzmiankę, informującą że jako „obywatel z Milanówka” przybył do Warszawy^[31].

W chwili jej śmierci własność majątku przeszła więc w ręce trójki żyjących dzieci Antoniny - Marii z Radwanów Mokronoskiej oraz Stefana (Jana Olbrachta) i Leona Lasockich. Ostatni z nich za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Sybir zmarł w drodze 31 grudnia 1864 roku^[32]. Wobec tego, że Leon Lasocki zmarł pół roku po matce sytuacja spadkowa przedstawiała się następująco. Każde z dwójki żyjących dzieci otrzymać winno po ⅓ majątku, zaś trzecia część przypadła do podziału wdowie po Leonie - Bronisławie Lasockiej oraz jej dzieciom. Na skutek licytacji przeprowadzonej 26 czerwca 1867 roku Bronisława Lasocka spłaciła rodzeństwo swojego męża i wraz z dziećmi stała się jedyną właścicielką majątku^[33].

Milanówek powstał na przełomie XIX i XX w. w wyniku parcelacji dóbr należących do Michała Lasockiego, a leżących wzdłuż Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

Od początku swego istnienia Milanówek był przede wszystkim letniskiem dla zamożnych mieszkańców Warszawy, którzy stawiali tu wystawne domy letniskowe, które często, gdy właściciele postanawiali przenieść się na stałe, zamieniały się w okazałe wille. Była to przeważnie inteligencja. Letnisko wyróżnia się nowoczesnym wyglądem zewnętrznym i urządzeniami. Stylowe dobrze urządzone, skanalizowane pensjonaty i dworki. z telefonami, wśród estetycznie utrzymanych ogrodów, tworzą miasto-ogród nieustępujące pierwszorzędnym letniskom zagranicznym. Jest to jedno z najpiękniejszych i najbardziej eleganckich uzdrowisk podwarszawskich, miejsce wypoczynku wyborowego towarzystwa stołecznego. Najsłynniejszym letnikiem z pierwszych lat był Bolesław Prus. Stałym mieszkańcem miasteczka był m.in. rzeźbiarz Jan Szczepkowski.

W okresie międzywojennym rozwijała się, dominująca do dziś w starszej części miasta, architektura willowa. W latach 20. powstała Centralna Doświadczalna Stacja Jedwabnicza, po wojnie przekształcona w Zakłady Jedwabiu Naturalnego „Milanówek”. W 1933 roku w Milanówku z inicjatywy społecznej powołano instytucję „obywatelskich patroli” w związku z plagą napadów na domki letniskowe i wille^[34].

W czasie II wojny światowej w kościele św. Jadwigi w Milanówku przechowywano przeniesioną z Kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu urnę z sercem Fryderyka Chopina. Po kapitulacji powstania warszawskiego do Milanówka przeniosły się najważniejsze organy Polskiego Państwa Podziemnego, co dało mu przydomek „małego Londynu”. Podczas okupacji niemieckiej i w latach powojennych Milanówek był przedmiotem represji, które dotknęły licznych jego mieszkańców. Przykładem mogą być losy rodziny Vetulanich, z której dwie osoby zginęły w niemieckim obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Pisał na ten temat Tadeusz Sowiński (1988)^[35] - nie podając źródeł swoich poglądów, a więc przesadnie deprecjonując służby wywiadowcze niemieckie i wysoko oceniając analogiczne służby sowieckie:

Tu warto zrobić ciekawe zestawienie z tym, co o Milanówku pisał wiele lat wcześniej, gdy była to zaledwie niewielka wieś, niemiecki podróżnik Alexander von Humboldt (1769–1859)^[36]:

1 lipca 1952 miejscowość otrzymała prawa miejskie, wchłonięte zostały Nowa Wieś (obecnie ta część Milanówka nazywana jest Kazimierówką) i Polesie z gminy Nadarzyn oraz osiedle Parcele Milanówek z gminy Grodzisk^[37]. W okresie PRL nastąpił dalszy rozwój przemysłu, przede wszystkim powstały fabryki narzędzi stomatologicznych i chirurgicznych „MIFAM” oraz Milanowska Fabryka Cukierków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego. Po reformie administracyjnej z 1999 Milanówek stał się jedną z sześciu gmin tworzących powiat grodziski. W 2004 decyzją ministra kultury Milanówek stał się siedzibą Archiwum Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej, najmłodszego spośród głównych archiwów państwowych^[38].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[39] Milanówek ma obszar 13,52 km², w tym:

• użytki rolne: 46%
• użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 3,69% powierzchni powiatu.

Demografia

• Dane z 2010^[3]:

Ogółem 16056 mieszkańców (7560 mężczyzn)

• Dane z 2009^[40]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	15 858	100	8391	53	7467	47
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1179,9		624,3		555,6

• Piramida wieku mieszkańców Milanówka w 2014 roku^[2].

Ochrona przyrody

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Milanówku.

Części miasta i osiedla

Części miasta

• Chrzanów
• Graniczna
• Grudów
• Naddawki Falenckie
• Turczynek
• Wieś Milanówek
• Kolonia Milanówek
• Kazimierówka
• Polesie
• Nowa Wieś

Osiedla

• Osiedle Gospodarska
• Osiedle Inżynierska
• Osiedle Jedwabnik
• Osiedle Królewska
• Osiedle Okólna
• Osiedle Wojska Polskiego
• Osiedle „Berliny”
• Osiedle „TBS” (Towarzystwo Budownictwa Społecznego)

Władze

Podobnie jak we wszystkich polskich gminach o liczbie ludności do 20 tysięcy osób, wybory do rady miasta odbywają się w Milanówku z zastosowaniem ordynacji większościowej. Rada liczy 15 osób, począwszy od kadencji 2014-2018 wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. Władzę wykonawczą stanowią pochodzący z wyborów bezpośrednich burmistrz oraz podległe mu struktury Urzędu Miasta i innych gminnych jednostek organizacyjnych.

Urząd Miasta

Urząd Miasta Milanówka mieści się w czterech budynkach, położonych w trzech różnych lokalizacjach. Główną siedzibę władz miasta stanowi znajdujący się u zbiegu ulic Kościuszki i Mickiewicza kompleks, składający się z zabytkowej willi „Wandzin” (Budynek A) oraz dobudowanego na tej samej posesji nowszego Budynku B. Obiekty te stanowią siedzibę burmistrza i rady miasta, Urzędu Stanu Cywilnego, a także komórek Urzędu związanych z finansami, sprawami organizacyjnymi i obywatelskimi. Budynek C znajduje się w zmodernizowanym obiekcie poprzemysłowym przy ul. Spacerowej 4. Mieści się tam część Urzędu odpowiadająca za kwestie infrastrukturalne i techniczne, a także związane z ochroną środowiska i gospodarką przestrzenną. Budynek ten jest także siedzibą miejskiej spółki wodociągowo-kanalizacyjnej oraz biblioteki. Budynek D przy ul. Żabie Oczko 1, jest siedzibą Referatu Organizacyjnego i Kadr.

Osobne siedziby posiadają inne jednostki miejskie, jak Straż Miejska, Centrum Kultury, Ośrodek Pomocy Społecznej czy szkoły.

Burmistrzowie Milanówka

lata	imię i nazwisko
1990-1991	Ryszard Szadkowski[41]
1991-1998	Krzysztof Markowski[41]
1998-2014	Jerzy Wysocki[41]
2014-2018	Wiesława Kwiatkowska[41]
2018-2024	Piotr Remiszewski[41]
od 2024	Artur Niedziński[42]

Przynależność administracyjna

• Sąd rejonowy: Grodzisk Mazowiecki
• Prokuratura rejonowa: Grodzisk Mazowiecki
• Urząd skarbowy: Grodzisk Mazowiecki
• Wojskowa komenda uzupełnień: Warszawa-Ochota
• Nadleśnictwo: Chojnów

Zabytki

 Osobny artykuł: Zabytki w Milanówku.

Do zabytków Milanówka należą m.in. kościół parafialny pw. św. Jadwigi, zespół willowy Turczynek, kwatera żołnierzy z okresu II wojny światowej oraz wiele willi z lat 1896–1945, m.in. „Potęga”, „Matulinek”, „Hygea”, „Hala” „Borówka”. Wpisane są one do krajowego rejestru zabytków (26 pozycji). 388 przedwojennych willi i innych obiektów w środkowej części Milanówka zostało wpisanych jako „zespół urbanistyczno-krajobrazowy” do krajowego rejestru zabytków. Liczne wille i pensjonaty tworzą genius loci Milanówka, stanowią o jego charakterze.

Transport

Drogowy

Milanówek leży przy drodze wojewódzkiej nr 719, wiodącej z Warszawy (wyjazd Alejami Jerozolimskimi) do Żyrardowa. Przez teren miasta przechodzi mały fragment autostrady A2, w jego granicach nie ma jednak możliwości wjazdu na nią – najbliższy wjazd znajduje się w Tłustem (na samej autostradzie jest oznakowany jako węzeł Grodzisk Maz.).

Autobusowy

Połączenia autobusowe Milanówka z innymi gminami, a także komunikacja miejska wewnątrz miasta, funkcjonują w ramach związku powiatowo-gminnego "Grodziskie Przewozy Autobusowe" (GPA). W mieście swoje przystanki ma sześć linii wchodzących w skład systemu GPA.

Kolejowy

Przez miasto przechodzą następujące linie kolejowe:

• nr 1 - pociągi nie zatrzymują się w Milanówku.
• nr 47 - pociągi WKD zatrzymują się na przystanku Brzózki.
• nr 48 - pociągi WKD zaczynają i kończą bieg na przystanku Milanówek Grudów, zatrzymują się także na przystanku Polesie.
• nr 447 - pociągi Kolei Mazowieckich zatrzymują się na przystanku Milanówek.

Edukacja

Na terenie miasta znajduje się 5 szkół podstawowych (w tym 3 publiczne i 2 niepubliczne), Liceum Ogólnokształcące przy ul. Piasta, Zespół Szkół nr 2 im. gen. Józefa Bema (Liceum i Technikum) przy ul. Wójtowskiej oraz społeczne LO nr 5 przy ul. Herberta (d.Fiderkiewicza). Najstarszą szkołą w mieście jest ponad 100-letnia Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Piotra Skargi przy ul. Szkolnej.

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

• parafia św. Jadwigi Śląskiej – obejmuje w większości północną część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
• parafia Matki Bożej Bolesnej – obejmuje południową część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
• parafia Przemienienia Pańskiego w Żukowie – obejmuje mieszkańców północno-zachodnich krańców Milanówka; świątynia znajduje się poza granicami miasta we wsi Żuków, oddzielonej od Milanówka autostradą A2.

Świadkowie Jehowy

• Sala Królestwa Świadków Jehowy (zbory: Milanówek, Nadarzyn), położona jest przy ul. Królewskiej 146, na granicy Milanówka i Grodziska Mazowieckiego^[43].

Sport

• Piłka nożna. KS Milan Milanówek, występujący w Lidze Okręgowej. Przy ulicy Turczynek znajdują się trzy boiska oraz skate park.
• Kolarstwo grawitacyjne. Co roku na przełomie sierpnia i września organizowane są Mistrzostwa Polski w Dirt Jumpingu.
• Koszykówka. Klub koszykarski UKS 3, występuje w trzeciej lidze koszykówki mężczyzn. Co roku organizowane są zawody streetball.
• Łyżwiarstwo szybkie. Sekcja żeńska w Uczniowskim Klubie Sportowym „3”. W rankingu krajowym pod względem zdobytych nagród znajduje się na 3. miejscu.
• Strzelectwo. Strzelnica miejska w piwnicach Zespołu Szkół przy ul. Piasta. Rozgrywane są konkursy o Puchar Burmistrza Milanówka.
• Szachy. Co roku odbywają się Mistrzostwa Milanówka w Szachach. Działa klub szachowy „Jedwabnik”.
• Tenis ziemny. Korty tenisowe mają tradycje przedwojenne, grała na nich m.in. wicemistrzyni Wimbledonu 1936 – Jadwiga Jędrzejowska. Co roku we wrześniu rozgrywane są Otwarte Mistrzostwa Milanówka w Tenisie Ziemnym.
• Taniec. Klub taneczny „Twist” w Centrum Kultury.
• Turystyka rowerowa. Sekcja kolarska przy Centrum Kultury organizuje tzw. „Milę Milanowską” – wyścig o puchar Burmistrza.
• Bieganie. W Milanówku mieszka i trenuje Katarzyna Panejko-Wanat, dwukrotna Mistrzyni Polski w Maratonach na Orientację (Puchar Polski w Pieszych Maratonach na Orientację) oraz dwukrotna Akademicka Mistrzyni Polski w Maratonie.

Milanówek w kulturze

W odniesienia do milanowskiej codzienności obfituje tom wierszy Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza, wyróżniony Nagrodą Literacką Nike za rok 2003. Hanna Banaszak nagrała piosenkę Truskawki w Milanówku – autor tekstu Wojciech Młynarski.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie (stan na 2012 r.)^[44]:

• Lidzbark Warmiński
• Fumone
• Welzheim

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988. Burchard Edition

Linki zewnętrzne

• Oficjalny serwis Milanówka
• Artykuł o willach w Turczynku
• Milanówek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 417 .
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona