Kangur

Ten artykuł dotyczy rodzaju torbaczy. Zobacz też: ujednoznacznienie.
Kangur
Macropus
G. Shaw, 1790[1]
Ilustracja
Kangur olbrzymi (M. giganteus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

ssaki niższe

Nadrząd

torbacze

Rząd

dwuprzodozębowce

Rodzina

kangurowate

Podrodzina

kangury

Plemię

Macropodini

Rodzaj

kangur

Typ nomenklatoryczny

Macropus giganteus Shaw, 1790

Synonimy
Gatunki

6 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Kangur[15] (Macropus) – rodzaj ssaka z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae).

Zasięg występowania

Gatunki należące do rodzaju Macropus są endemitami australijskiej krainy zoogeograficznej[16][17][18].

Morfologia

Długość ciała samic 67,1–185,7 cm, długość ogona samic 44,3-84,2 cm, długość ciała samców 94,6–230,2 cm, długość ogona samców 42,5–109 cm; masa ciała samic 17–42 kg, samców 18–90 kg[17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1790 roku brytyjski zoolog i botanik George Shaw w publikacji własnego autorstwa poświęconej różnorodności przyrodniczej wraz z ilustracjami[1]. Jako gatunek typowy Shaw wyznaczył (oznaczenie monotypowe) kangura olbrzymiego (M. giganteus).

Etymologia

  • Jerboa (Zebua): arab. ‏جَرْبُوع‎ jarbūʿ lub يَرْبُوع yarbūʿ ‘mięso z lędźwi’[19]. Gatunek typowy: Zimmermann wymienił kilka gatunków – Mus Jaculus Pallas, 1779 (= Dipus sibiricus major Kerr, 1792, Cuniculus pumilio saliens Gmelin, 1760 (= Yerbua sibirica Forster, 1778, Mus longipes Linnaeus, 1758 (nomen dubium), Yerboa Tarsier Buffonn i Yerboa gigantea Zimmermann, 1777 (Mus canguru P.L.S. Müller, 1776 (nomen dubium) – nie wskazując gatuneku typowego.
  • Macropus (Macpropus): gr. μακροπους makropous, μακροποδος makropodos ‘długo-stopy’, od μακρος makros ‘długi, wielki’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’[20].
  • Gigantomys: gr. γιγας gigas, γιγαντος gigantos ‘gigant, olbrzym’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macropus giganteus Shaw, 1790.
  • Kangurus: zlatynizowana forma ang. kangaroo[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macropus giganteus Shaw, 1790
  • Kanguroo: etymologicznie słowo „kanguroo” („pl. kangur”) pochodzi od „gaNurru” – słowa w języku guugu yimithirr, które było w przeszłości używane przez aborygenów w znaczeniu large black kangaroo (duży czarny kangur). Z czasem zaczęło jednak być używane dla określenia wielu gatunków zwierząt z rodziny kangurowatych. Pierwsze użycie nazwy odnotowane 4 sierpnia 1770 jest przypisywane angielskiemu żeglarzowi i odkrywcy Jamesowi Cookowi i botanikowi Josephowi Banksowi[23]. Nazwa ta nie jest jednak używana przez lokalne plemiona Australii[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Kanguroo gigas Lacépède, 1799 (= Macropus giganteus Shaw, 1790).
  • Halmaturus (Kalmaturus, Halmatopus): gr. ἁλμα halma, ἁλματος halmatos ‘skok, sus’, od ἁλλομαι hallomai ‘skaka’”; ουρα oura ‘ogon’[25]. Gatunek typowy: Macropus giganteus Shaw, 1790.
  • Leptosiagon: gr. λεπτος leptos ‘delikatny, drobny’; σιαγων siagōn, σιαγονος siagonos ‘szczęki’[26]. Gatunek typowy: †Leptosiagon gracilis R. Owen, 1874 (= †Macropus ferragus R. Owen, 1874).
  • Pachysiagon: gr. παχυς pakhus ‘wielki, gruby’; σιαγων siagōn, σιαγονος siagonos ‘szczęki’[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Macropus ferragus R. Owen, 1874.
  • Fissuridon: łac. fissura ‘szczelina, pęknięcie’[28]; gr. οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[29]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Fissuridon pearsoni Bartholomai, 1973.

Nazwa zwyczajowa

We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia części gatunków rodzaju Macropus używane były nazwy zwyczajowe kangur, a także suwacz, kanguro[30]. Ostatecznie w wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” rodzajowi nadano oznaczenie kangur[15].

Podział systematyczny

W tradycyjnym ujęciu do rodzaju Macropus należały taksony zgrupowane w podrodzajach Notamacropus i Osphranter[31] jednak badania genetyczne przeprowadzone w 2019 roku potwierdzają odrębność Notamacropus oraz Osphranter i podnoszą je do rangi rodzajów[32]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[33][34][16]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[15] Podgatunki[17][16][34] Rozmieszczenie geograficzne[17][16][34] Podstawowe wymiary[17][34][g] Status
IUCN[35]
Macropus giganteus G.K. Shaw, 1790 kangur olbrzymi gatunek monotypowy północno-wschodni Queensland (od półwyspu Jork) do południowo-wschodniej Australii Południowej, północno-wschodnia Tasmania; kilka wysp u wybrzeżu Queenslandu i Wiktorii DC: 96–230 cm
DO: 43–109 cm
MC: 17–90 kg 		 LC 
Macropus fuliginosus (Desmarest, 1817) kangur szary gatunek monotypowy Australia Zachodnia (od Zatoki Rekina) do południowo-zachodniego Queenslandu, północnej Nowej Południowej Walii i zachodniej Wiktorii; również Wyspa Kangura u wybrzęzy Australii Południowej DC: 67–222 cm
DO: 42–100 cm
MC: 17–72 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe:

  • Macropus ferragus R. Owen, 1874[36] (Australia; plejstocen).
  • Macropus mundjabus Flannery, 1980[37] (Australia; czas występowania niepewny).
  • Macropus pearsoni (Bartholomai, 1973)[14] (Australia; plejstocen).
  • Macropus rama Bartholomai, 1975[38] (Australia; plejstocen).

Uwagi

  1. ↑ Nazwa odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN[2].
  2. ↑ Nowa nazwa dla Kangurus É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795 i Kanguroo Lacépède, 1799.
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Halmaturus Illiger, 1811.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Jerboa E.A.W. Zimmermann, 1777.
  5. ↑ Nie Pachysiagon R. Owen, 1874.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Macropus Shaw, 1790.
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. ↑ a b G. Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. Cz. 1. London: Printed for Nodder & Co., 1790, s. ryc. 33 i tekst. (ang.).
  2. ↑ Anonim. Opinion 730. Yerbua Forster, 1778 (Mammalia): suppressed under the Plenary Powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 22 (2), s. 84, 1965. (ang.). 
  3. ↑ E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak, et Socios, 1777, s. 522. (łac.).
  4. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier. Mammalogie. Mémoire sur une nouvelle division des Mammifères, et sur les principes qui doivent servir de base dans cette sorte de travail, lu à la société d’Histoire naturelle, le premier floréal de l’an troisième. „Magasin Encyclopédique”. 2, s. 188, 1795. (fr.). 
  5. ↑ B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. Paris: Chez Plassan, Imprimeur-Librairie, 1799, s. 6. (fr.).
  6. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 80. (łac.).
  7. ↑ P. Gervais. Didelphes ou marsupiaux. „Dictionnaire Pittoresque d’Histoire Naturelle et des Phénomènes de la Nature”. 2, s. 533, 1835. (fr.). 
  8. ↑ J.E. Gray. Descriptions of some new or little known Mammàlia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of natural history”. New series. 1, s. 582, 1837. (ang.). 
  9. ↑ J.A. Wagner. Bericht über die Leistungen in der Naturgeschichte der Säugthiere während der beiden Jahre 1839 und 1840. „Archiv für Naturgeschichte”. 7 (2), s. 8, 1841. (niem.). 
  10. ↑ R. Owen. On the Fossil Mammals of Australia. Family Macropodidæ. Genera Macropus, Pachysiagon, Leptosiagon, Procoptodon, and Palorchestes. – Part IX.. „Proceedings of the Royal Society of London”. 21 (145), s. 386, 1873. (ang.). 
  11. ↑ R. Owen: Researches on the fossil remains of the extinct mammals of Australia: with a notice of the extinct marsupials of England. Cz. 1: Text. London: J. Erxleben, 1877, s. 449. (ang.).
  12. ↑ T.H. Kirkpatrick & J.T. Woods. Comments on the proposed stabilization of Macpropus Shaw, 1790. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 21 (4), s. 249, 1964. (ang.). 
  13. ↑ a b A. Bartholomai. Fissuridon pearsoni, a new fossil macropodid (Marsupialia) from Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 16 (3), s. 365, 1973. (ang.). 
  14. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16, 17. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  15. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 102–103. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  16. ↑ a b c d e M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 725–726. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  17. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Subgenus Macropus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-27].
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 712.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 393.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 295.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 356.
  22. ↑ R.M.W. Dixon: The Languages of Australia. Cambridge: Cambridge University Press, 1980, s. 570. ISBN 978-1-108-01785-5.
  23. ↑ A. Meston: Origin of the word » KANGAROO.". The Brisbane Courier, 1890-06-17. [dostęp 2014-03-03]. (ang.).
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 308.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 373.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 495.
  27. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 103.
  28. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 171.
  29. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich: zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej, źródłowo zebrane i zestawione z synonimami naukowemi łacińskiemi w podwójnym porządku alfabetycznym i pomnożone porównawczym materyałem, zaczerpniętym z innych języków słowiańskich, Tom 2. Warszawa: Nakładem Autora; Skład Główny w Warszawie w księgarni E. Wendego i S-ki, 1894.
  30. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Macropus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-27].
  31. ↑ M. Celik, M. Cascini, D. Haouchar, Ch. Van Der Burg, W. Dodt, A.R. Evans, P. Prentis, M. Bunce, C. Fruciano & M.J. Phillips. A molecular and morphometric assessment of the systematics of the Macropus complex clarifies the tempo and mode of kangaroo evolution. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 186 (3), s. 793–812, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlz005. (ang.). 
  32. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-31]. (ang.).
  33. ↑ a b c d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  34. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
  35. ↑ R. Owen. On the Fossil Mammals of Australia. – Part IX. Family Magropodidæ; Genera Macropus, Pachysiagon, Leptosiagon, Procoptodon, and Palorchestes. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”. 164 (2), s. 784, 1874. (ang.). 
  36. ↑ T.F. Flannery. Macropus mundjabus, a new kangaroo (Marsupialia: Macropodidae) of uncertain age from Victoria, Australia. „Australian Mammalogy”. 31 (1), s. 36, 1980. DOI: 10.1071/AM80004. (ang.). 
  37. ↑ A. Bartholomai. The genus Macropus Shaw (Marsupialia: Macropodidae) in the Upper Cainozoic deposits of Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 17 (2), s. 205, 1975. (ang.). 

Bibliografia

  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
  • SNL: kjempekenguruer
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 20488
  • EoL: 11012
  • GBIF: 2440171
  • identyfikator iNaturalist: 42865
  • ITIS: 552447
  • NCBI: 9312
  • CoL: 639VN