Azorella
Azorella prolifera | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | selerowce | ||
Rodzina | selerowate | ||
Rodzaj | azorella | ||
Nazwa systematyczna | |||
Azorella Lamarck Encycl. Meth., Bot. 1: 344. 2 Dec 1783[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
A. filamentosa Lamarck[4] | |||
| |||
|
Azorella[5], azorka[6] (Azorella Lamarck) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 26[7] do ok. 30[8] gatunków. Występują one w Ameryce Południowej, sięgając do Kostaryki na północy, a na południu do Ziemi Ognistej[8] i Falklandów[7], poza tym na wyspach subantarktycznych[8][7][9]. Rosną zwykle w miejscach skalistych i żwirowych, na torfowiskach i w trawiastych murawach, często tworząc charakterystyczne, zbite darnie i poduszki[9]. Rośliny niektórych gatunków tworzą na tyle sztywne poduszki, że można na nich stanąć, nie zostawiając śladu[6]. Najstarsze, okazałe okazy osiągają wiek 3 tysięcy lat[7]. Są to rośliny typowe dla formacji wysokich Andów, ale część gatunków spotykana jest także w innych zbiorowiskach roślinnych na mniejszych wysokościach[8].
Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza azorella trójdzielna A. trifurcata uprawiana jako ozdobna[9]. Niektóre gatunki użytkowane są lokalnie jako rośliny lecznicze. Mogą znaleźć znaczenie w terapii cukrzycy. Ze względu na rozwój w krajobrazie bezdrzewnym i dostarczanie dobrego opału (przy spalaniu rośliny te dają dużo ciepła i mało dymu) – wiele gatunków jest nadmiernie pozyskiwanych i z tego powodu zagrożonych[7].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny o niskich pędach tworzących zbite darnie i poduszki osiągające ponad 0,6 m wysokości i 1 m średnicy[9]. Pędy owłosione lub nagie[8].
- Liście
- Ogonkowe, o ogonkach często trwałych i sztywnych. Blaszka różnego kształtu – od niepodzielonej i kolistej do wcinanej i wielokrotnie podzielonej. Blaszka bywa cienka lub mięsista[8].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w pojedyncze baldachy na szczytach pędów, eksponowane na szypułach lub schowane wśród liści[8]. Działki kielicha drobne. Korona tworzona jest przez 5 wolnych, zielonkawych, żółtawych do brązowych płatków[9]. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie[9], trwałe lub nie[8].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[9], spłaszczone lub cylindryczne albo kuliste, nagie lub owłosione, żebrowane mniej lub bardziej wyraźnie[8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Azorelloideae z rodziny araliowatych Araliaceae[10]. Dawniej rodzaj włączany był do podrodziny Hydrocoloideae, która mimo podobieństw morfologicznych tworzących ją roślin okazała się nie mieć charakteru monofiletycznego i podzielona została między rodziny selerowatych i araliowatych[11].
- Wykaz gatunków[12]
- Azorella ameghinoi Speg.
- Azorella aretioides (Kunth) Willd. ex DC.
- Azorella biloba (Schltdl.) Wedd.
- Azorella compacta Phil.
- Azorella corymbosa (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella crassipes Phil.
- Azorella crenata (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella cryptantha (Clos) Reiche
- Azorella cuatrecasasii Mathias & Constance
- Azorella diapensioides A.Gray
- Azorella diversifolia Clos
- Azorella filamentosa Lam.
- Azorella fuegiana Speg.
- Azorella glacialis Phil.
- Azorella julianii Mathias & Constance
- Azorella lycopodioides Gaudich.
- Azorella macquariensis Orchard
- Azorella madreporica Clos
- Azorella monantha Clos
- Azorella monteroi S.Martínez & Constance
- Azorella multifida (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella patagonica Speg.
- Azorella pectinata Phil.
- Azorella pedunculata (Spreng.) Mathias & Constance
- Azorella pulvinata Wedd.
- Azorella selago Hook.f.
- Azorella spinosa (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella trifoliolata Clos
- Azorella trifurcata (Gaertn.) Pers. – azorella trójdzielna[5]
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-05-19] (ang.).
- ↑ Azorella Lamarck. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-05-19].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 78.
- ↑ a b c d e David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 454, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e f g h i L. Constance y J. Affolter: Azorella Lam.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. [dostęp 2019-05-19].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 301. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Genus: Azorella Lam.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-18].
- ↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Azorella. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-19].