Autoportret miesiąc przed śmiercią

Autoportret na miesiąc przed śmiercią
Ilustracja
Autor

Stanisław Wyspiański

Rodzaj

autoportret

Data powstania

1907

Medium

kredka na papierze

Wymiary

20,7 × 17,0 cm, 45,0 × 35,2 cm w ramie

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Muzeum Narodowe

Autoportret na miesiąc przed śmiercią (znany także pod tytułem Portret własny) – obraz Stanisława Wyspiańskiego wykonany kredką na papierze w 1907 roku[1][2]. Znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie[1]. Jest to ostatni autoportret artysty ukazujący go przed śmiercią[3][4].

Historia

Rysunek nie jest sygnowany ani datowany, prawdopodobnie powstał we wsi Węgrzce, w jednym z ostatnich miejsc pobytu Stanisława Wyspiańskiego[5][6]. Artysta zmagał się wówczas ze śmiertelną chorobą - syfilisem, która w znacznym stopniu wpłynęła na jego zdrowie[7]. Prawdopodobnie w chwili tworzenia rysunku cierpiał na częściowy niedowład prawej ręki[6][8]. Wygląd Stanisława Wyspiańskiego w ostatnich miesiącach życia opisywano w publikowanych wspomnieniach rodziny oraz odwiedzających go przyjaciół i znajomych[9][10]. Władysław Reymont, który bywał u artysty we Węgrzcach, tak go zapamiętał:

[...] wyglądał strasznie, podobien był do Piotrowina, miał twarz zapadłą, poczerniałą i wyschłą, prawą rękę w bandażach, a lewą władał tylko częściowo, głos obcy, niewyraźny, a tylko oczy były jeszcze dawne, oczy jasnoniebieskie, władcze i mądre, oczy pełne błyskawic i woli nieugiętej, hetmanie oczy walki[11][12].

Jego stan zdrowia miesiąc przed śmiercią dokładnie opisał Rudolf Starzewski w wydaniu porannym czasopisma „Czas” z 29 listopada 1907 roku:

Prawą rękę miał ujętą w dwie deseczki i obandażowaną całą wraz z palcami. Pisać mógł jeszcze i pisał. Przywiązywano mu ołówek do tej deseczki i wodził ręką po papierze. Malować już oczywiście nie mógł; u lewej ręki trzy palce były bezwładne. Umysł jednak pracował nieustannie mimo ciężkiej choroby ciała[13][14].

Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Stanisław Wyspiański został przeniesiony do Krakowa, gdzie zmarł 28 listopada 1907 roku[15][4]. W 1920 roku Feliks Jasieński podarował obraz Muzeum Narodowemu w Krakowie[2].

Opis

Rysunek przedstawia Stanisława Wyspiańskiego miesiąc przed śmiercią. Na obrazie artysta ma 38 lat i znajduje się w zaawansowanym stadium choroby. Postać mężczyzny, zwrócona w lewą stronę, ukazana jest w popiersiu z widocznym rozpiętym kołnierzykiem. Odznacza go nagie czoło z odstającymi kosmykami włosów, ściągnięte brwi, duże oczy, przekrzywiony nos oraz opadający wąs[16][6].

Analiza

Kompozycję obrazu wyznaczono za pomocą dynamicznej linii i poddano modelunkowi światłocieniowemu[6]. Te proste środki wyrazu artystycznego pozwoliły na udokumentowanie stanu fizycznego mężczyzny kreślącego swój ostatni wizerunek[6]. Wydobyły one jego wychudzoną twarz, przerzedzone włosy, zapadnięte oczy i policzka oraz zniekształcony nos[16][6].

Interpretacja

Stanisław Wyspiański jest autorem licznych autoportretów, które dokumentują różne etapy jego życia[8]. Autoportret z 1907 roku, wykonany miesiąc przed śmiercią, uznaje się za jeden z symbolicznych w jego twórczości. Minimalistycznie użyte środki wyrazu pozwoliły ukazać stan fizyczny i psychiczny umierającego mężczyzny[17]. Gwałtowne i nieskoordynowane ruchy kredki, poruszanej jakby w gorączce, nadają obrazowi wyrazu napięcia i nerwowości[17]. Kształtowane przez dynamiczną linię włosy oraz brwi odzwierciedlają zmagania artysty, z jakimi mierzył się pod koniec życia[6]. Wydobyta przez modelunek światłocieniowy wychudzona i zapadnięta twarz artysty uwydatnia oczy mężczyzny gorączkowo wpatrujące się w widza[6]. Wyraz jego oczu często odczytywany jest w literaturze jako manifestacja siły i woli życia[17][18]. Taką interpretację zaproponował Zdzisław Kępiński:

Ten, który tak uporczywie głosił hasło: „Umierać musi co ma żyć!” - ten, co kazał podnosić się z grobowców przerażającym szczątkom ciał ongiś królewskich - sam teraz stanął u progu swej alternatywy, sam spojrzał na siebie jako na upiora, w którym dezintegracja zaczyna swoje dzieło. A jednak zawarł w oczach siłę, która nie tylko pomaga znieść koszmar rozpadu powłoki, lecz która jako żar pozostanie w niej nawet po śmierci, lub też przebije się z niej ku sferom Wielkiego Światła[17][4].

Wystawy

Autoportret na miesiąc przed śmiercią pojawiał się na wystawach poświęconych twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Oto wybrane z nich:

  • ,,Sami złożycie stos…” Pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego, 08.12.2007 – 09.03.2008, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Wyspiański, 28.11.2017 – 05.05.2019, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Skarbiec Wyspiańskiego, 11.10.2019 – 01.03.2020, Muzeum Narodowe w Krakowie[19][1].

Autoportrety Stanisława Wyspiańskiego

Przypisy

  1. ↑ a b c Autoportret na miesiąc przed śmiercią [online], Zbiory Cyfrowe MNK [dostęp 2023-09-28] .
  2. ↑ a b DanutaD. Godyń DanutaD., MagdalenaM. Laskowska MagdalenaM. (red.), Wyspiański. Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2021, s. 56, ISBN 978-83-7581-385-2 .
  3. ↑ AndrzejA. Rajch AndrzejA., Zbiory Muzeum Stanisława Wyspiańskiego w kamienicy Szołayskich w Krakowie ze szczególnym uwzględnieniem portretów dziecięcych, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, 23, Kielce 2007, s. 320, ISSN 0137-2866 .
  4. ↑ a b c Danuta Godyń, Magdalena Laskowska 2021 ↓, s. 44.
  5. ↑ WojciechW. Bałus WojciechW., Pustoszenie i ujarzmianie. Stanisław Wyspiański wobec umierania, [w:] MartaM. Cieśla-Korytowska, IwonaI. Puchalska, MagdalenaM. Siwiec (red.), Oblicza Narcyza. Obecność autora w dziele, Kraków 2008, s. 537, ISBN 978-83-233-2556-7 .
  6. ↑ a b c d e f g h LubaL. Ristujczina LubaL., Stanisław Wyspiański. Artysta i wizjoner, Warszawa 2021, s. 212, ISBN 978-83-8222-345-3 .
  7. ↑ DominikaD. Łarionow DominikaD., Kontekst medialny fotografii mortualnej na przykładzie zdjęć pośmiertnych Stanisława Wyspiańskiego i Adama Mickiewicza, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II” (61), Lublin 2018, s. 268-269 .
  8. ↑ a b JoannaJ. Jaśkiewicz JoannaJ., Stanisław Wyspiański ,,Autoportret w serdaku” [online], Niezła Sztuka, 24 października 2022 [dostęp 2023-09-29] .
  9. ↑ MartaM. Romanowska MartaM., Stanisław Wyspiański, Kraków 2004, s. 46, ISBN 978-83-89550-40-8 .
  10. ↑ Bałus 2008 ↓, s. 537, 539.
  11. ↑ WładysławW. Reymont WładysławW., Ostatnie odwiedziny u Wyspiańskiego, [w:] MariaM. Rydlowa (red.), Wyspiański w oczach współczesnych, t. 2, Kraków 1971, s. 457 .
  12. ↑ Bałus 2008 ↓, s. 539.
  13. ↑ RudolR. Starzewski RudolR., Stanisław Wyspiański, „Czas” (275), Kraków 1907 .
  14. ↑ Łarionow 2018 ↓, s. 268-269.
  15. ↑ AnnaA. Kowalczyk AnnaA., KrystynaK. Stefaniak KrystynaK. (red.), ,,Sami złożycie stos": pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie, grudzień 2007-marzec 2008, Kraków 2007, s. 36, ISBN 978-83-89424-92-1 .
  16. ↑ a b MieczysławM. Wallis MieczysławM., Autoportrety artystów polskich, Warszawa 1966, s. 208 .
  17. ↑ a b c d ZdzisławZ. Kępiński ZdzisławZ., Stanisław Wyspiański, Warszawa 1984, s. 150, ISBN 83-03-00261-9 .
  18. ↑ Luba Ristujczina 2021 ↓, s. 212-214.
  19. ↑ Kowalczyk, Stefaniak 2007 ↓, s. 89.

Bibliografia

  • WojciechW. Bałus WojciechW., Pustoszenie i ujarzmianie. Stanisław Wyspiański wobec umierania, [w:] MariaM. Cieśla-Korytowska, IwonaI. Puchalska, MagdalenaM. Siwiec (red.), Oblicza Narcyza. Obecność autora w dziele, Kraków 2008, s. 537-545, ISBN 978-83-233-2556-7 .
  • DanutaD. Godyń DanutaD., MagdalenaM. Laskowska MagdalenaM. (red.), Wyspiański. Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2021, ISBN 978-83-7581-385-2 .
  • JoannaJ. Jaśkiewicz JoannaJ., Stanisław Wyspiański ,,Autoportret w serdaku” [online], Niezła Sztuka, 24 października 2022 [dostęp 2023-09-28]  (pol.).
  • JoannaJ. Jaśkiewicz JoannaJ., Twarzą w twarz z Wyspiańskim, czyli o autoportretach artysty [online], Niezła Sztuka, 1 września 2023 [dostęp 2023-09-28]  (pol.).
  • ZdzisławZ. Kępiński ZdzisławZ., Stanisław Wyspiański, Warszawa 1984, ISBN 83-03-00261-9 .
  • AnnaA. Kowalczyk AnnaA., KrystynaK. Stefaniak KrystynaK. (red.), „Sami złożycie stos”: pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie, grudzień 2007-marzec 2008, Kraków 2007, ISBN 978-83-89424-92-1 .
  • DominikaD. Łarionow DominikaD., Kontekst medialny fotografii mortualnej na przykładzie zdjęć pośmiertnych Stanisława Wyspiańskiego i Adama Mickiewicza, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II” (61), Lublin 2018, s. 265–282 .
  • AndrzejA. Rajch AndrzejA., Zbiory Muzeum Stanisława Wyspiańskiego w kamienicy Szołayskich w Krakowie ze szczególnym uwzględnieniem portretów dziecięcych, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” (23), Kielce 2007, s. 317-328, ISSN 0137-2866 .
  • WładysławW. Reymont WładysławW., Ostatnie odwiedziny u Wyspiańskiego, [w:] MariaM. Rydlowa (red.), Wyspiański w oczach współczesnych, t. 2, Kraków 1971, s. 457-459 .
  • LubaL. Ristujczina LubaL., Stanisław Wyspiański. Artysta i wizjoner, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8222-345-3 .
  • MartaM. Romanowska MartaM., Stanisław Wyspiański, Kraków 2004, ISBN 978-83-89550-40-8 .
  • MieczysławM. Wallis MieczysławM., Autoportrety artystów polskich, Warszawa 1966 .

Linki zewnętrzne

  • Autoportret na miesiąc przed śmiercią w serwisie Zbiory Cyfrowe MNK.