Tram van Helsinki

Tram van Helsinki
Basisgegevens
Locatie	Helsinki/Espoo,  Finland
Vervoerssysteem	Elektrische tram
Startdatum	1891 (paardentram) 4 september 1900 (elektrisch)
Lengte trajecten	110,5 km
Aantal lijnen	15
Lijn(en)	1-10, 13 en 15
Aantal stations	344
Aantal voertuigen	137
Uitvoerder(s)	HKL/HST
Operationele gegevens
Maximumsnelheid	70 km/h
Lijnennet in 2020
Portaal    Openbaar vervoer

De tram van Helsinki is de belangrijkste vorm van openbaar vervoer in de binnenstad van de Finse hoofdstad Helsinki.

In 1891 werd de eerste paardentramlijn in gebruik genomen. Op 4 september 1900 ging de eerste elektrische tram rijden en een jaar later was het hele net geëlektrificeerd. Tussen 1913 en 1917 reed er echter nog steeds een paardentramlijn die volledig gescheiden was van de rest van het tramnetwerk van de stad in Lauttasaari.

In 1920 bestond het tramnet uit zeven lijnen die nog niet met een lijnnummer maar met een bestemming en kleur werden aangegeven:

• Haaga-Centrum: groen
• Hakaniemie-Centrum: geel
• Kamppi- Alppila: rood
• Hietalathi -Katajanokka: geel-wit
• Kulosarie-Centrum: wit
• Munkiniemni-Centrum: rood-geel
• Hermanni-Eira: blauw-geel

Pas in 1926 werden lijnnummers en letters ingevoerd.

In 1946 bestond het tramnet uit de stadslijnen 1-8, 10 en 12. Ook bestonden er een viertal buitenlijnen, lijn H naar Haaga, Lijn K naar Kapyla, Lijn KB naar Kulosaari en lijn M naar Munkieniemie.

Lijn KB bestond van 1910 tot 1951 en verbond het centrum van Helsinki met Kulosaari, dat tussen 1922 en 1946 een eigen gemeente was en toen dus een interlokale tramlijn. De tram kreeg oorspronkelijk de kleur wit en vanaf 1926 letter B (Kulosaari's Zweedse naam Brändö) maar in 1934 werd het KB. De trams werden aanvankelijk met een pontveer, voorzien van rails maar geen bovenleiding, naar Kulosaari vervoerd en de tocht over het Kuorekarinsalmi duurde ongeveer vier minuten. In de winter was dat bij ijsgang niet mogelijk. In december 1919 toen de eerste houten Kulosaari-brug werd geopend voor het verkeer was dit niet meer noodzakelijk en was ook in de winter de dienst bij ijsgang niet onderbroken. In 1951 werd de tramlijn opgeheven en lijn H volgde voor 1953. De lijnen K en M werden echter met de stadslijnen 1 en 4 gecombineerd waarmee doorgaande verbindingen met Käpylä en Munkkiniemi ontstonden.

De trams worden geëxploiteerd door stadsvervoerbedrijf HKL/HST in opdracht van de stadsgewestelijke vervoersautoriteit. In 2004 vervoerde HKL/HST 56,6 miljoen mensen per tram. In 2006 maakten elf tramlijnen gebruik van het 84,5 kilometer lange tramnet, in 2017 waren er tien tramlijnen en was de netlengte 96 km. Het tramnet is metersporig en geëlektrificeerd met 600 volt gelijkspanning. Verhoging naar 750 volt is in voorbereiding.

Op 14 augustus 2017 vonden routewijzigingen plaats bij de lijnen 1, 2, 3, 7 en 9. De lijnnummers 1A, 7A en 7B verdwenen. Er kwamen nieuwe sporen in de Valimerenkatu (lijn 9) en enkele maanden later ook in de Reijolankatu (lijn 3). De sporen in de Sturenkatu (ex lijn 1) en de Frederikinkatu (ex lijn 2) worden in de normale dienst niet meer gebruikt, maar zijn intact en bruikbaar bij omleidingen, evenals het traject van Hakaniemi naar Linjat, waarover al sinds 2005 geen reguliere tramlijn meer rijdt. Alle lijnen behalve lijn 8 bedienen het centrum van de stad en stoppen voor of naast het Centraal station (Rautatieasema).

Sinds 2017 is de lijnenloop op het tramnet als volgt:

• 1 Eira – Lasipalatsi – Töölö – Sörnäinen – Käpylä
• 2 Olympiaterminaali – Kauppatori – Senaatintori – Lasipalatsi – Töölö – Eläintahra – Pasila
• 3 Olympiaterminaali – Eira – Rautatieasema – Hakaniemi – Alppila – Töölö – Kuusitie
• 4 Katajanokka – Senaatintori – Lasipalatsi – Mannerheimintie – Töölö – Munkkiniemi
• 5 Katajanokan terminaali – Senaatintori – Rautatieasema (alleen op bepaalde uren van de dag)
• 6 Hietalahti – Rautatieasema – Hakaniemi – Arabia
• 6T Länsiterminaali – Hietalahti – Rautatieasama – Hakaniemi – Arabia (alleen op bepaalde uren van de dag)
• 7 Länsiterminaali – Kamppi – Rautatieasema – Senaatintori – Hakaniemi – Sörnäinen – Pasila
• 8 Jätkäsaari – Ruoholahti – Töölö – Sörnäinen – Arabia
• 9 Jätkäsaari – Kamppi – Rautieasema – Kallio – Pasila
• 10 Kirurgi – Lasipalatsi – Mannerheimintie – Töölö – Kuusitie – Pikku Huopalahti

De trams van sommige lijnen rijden in een doorgaande materieelomloop. Aan de halte Olympiaterminaali gaat lijn 2 over op 3 en andersom. In Pasila doen de lijnen 7 en 9 hetzelfde, evenals een deel van de ritten van de lijnen 6 en 8 bij het eindpunt Arabia. De lijnen 1T en 8T rijden in het weekeinde een route die afwijkt van die van de doordeweekse lijnen 1 en 8. Lijn 9N is een nachttram in het weekeinde.

In een brede boog van de noordwestkant naar de noordoostkant van de stad werd op 21 oktober 2023, ter vervanging van de drukke buslijn 550, tramlijn 15 geopend tussen de metrostations Keilaniemi (Espoo) en Itäkeskus, de Jokeri-lightrail. De lijn is 25 kilometer lang waarvan 16 km in Helsinki en 9 km in Espoo en heeft 34 haltes. De lijn is metersporig zoals de andere, maar heeft een netspanning van 750 Volt. Er is geen railverbinding met het overige tramnet.^[1]

Op 12 augustus 2024 werd een nieuwe tramlijn 13 geopend van Länsi-Pasila via Pasila station en Kalasatama naar Nihti op het zuidelijke deel van Sompasaari, een nieuwe woonwijk in een oud havengebied. Gedeeltelijk wordt op Hermannin rantatie volgens het tracé van een oude havenspoorlijn gereden op vrije baan met seinen, waardoor de gemiddelde rijsnelheid hoger is dan op de andere lijnen.^[2] Het plan is deze lijn via de brug Merihaansilta en het knooppunt Hakaniemi aan te sluiten op het stadscentrum. Voor de iets langere termijn (2026) zijn er plannen om tramlijnen vanaf Sompasaari te laten aftakken via de Kruunuvuorinsilta ("Kroonbruggen") naar het eiland Laajasalo, met in eerste instantie een eindpunt Kruunuvuorenranta (dat al is aangelegd maar nog niet aangesloten) en later ook een langere tak naar Yliskylánti. Het materieel zal gelijk zijn aan dat van de Jokeri Light Rail (lijn 15).

Begin 2008 bezat HKL/HST 132 eenrichtingtrams. 82 trams waren op dat moment enkelgelede zesassers. Zij werden gebouwd in de jaren zeventig (Valmet nr. 1, serie 31-70) en tachtig (Valmet nr. 2, serie 71-112) door Strömberg en Valmet. Tussen 1998 en 2003 werden 40 Variobahn-lagevloertrams (serie 201-240) geleverd door Adtranz-Bombardier.

Door aanhoudende problemen met de Variobahn-trams was er een materieeltekort, zeker sinds op 10 augustus 2008 lijn 9 in dienst kwam. Daarom zijn in 2005 in Mannheim en Ludwigshafen in Duitsland 4 enkelgelede Düwag trams uit 1970 (serie 151-154) tweedehands aangeschaft, in 2007-2008 gevolgd door 6 dubbelgelede exemplaren uit 1962-64 (serie 161-166). Deze laatste hebben een lagevloer-middengedeelte. Hiervan zijn de 161-165 in 2014 verkocht aan het trambedrijf van Łódź. In Helsinki zijn nog twee van deze Düwag-trams aanwezig, die verhuurd worden voor bijzondere ritten.

Na een proef bij enkelgelede wagen 80 in 2006 zijn alle 42 trams van de serie 71-112 en 10 exemplaren van de serie 31-70 (vernummerd in 113-122) in 2010-2014 voorzien van een lagevloer-middengedeelte met extra draaistel en daardoor dus dubbelgeleed geworden. Enkelgelede wagen 42 werd als eerste van de serie 31-70 in 2009 na aanrijdingsschade afgevoerd.

In de jaren 2015-2019 werd door het Tsjechisch-Finse bedrijf Škoda-Transtech Oy een serie van 60 Artic-lagevloertrams, genummerd 401-460, geleverd voor netuitbreidingen en vervanging van zowel de oudste enkelgelede wagens als de Variobahn-trams, die niet aan de verwachtingen hebben voldaan en vervroegd zijn ingeruild bij Adtranz-Bombardier.

Voor de Jokeri-lijn leverde Škoda-Transtech Oy eind 2018 een prototype van een tweerichting vijfdelige lightrailtram type X54 waarvan in totaal 29, genummerd 601-629, in 2023 in dienst kwamen. Van dit type zijn nog 23 exemplaren besteld voor de uitbreidingen in 2026 over de Kruunuvuorinsilta ("Kroonbruggen") naar Sompasaari en Laajasalo.

• 
  Artic
  Aleksanterinkatu
• 
  Variobahn
  Töölö
• 
  Valmet 2 serie 71-112 met lagevloer-middenbak
  Hakaniemi
• 
  Valmet 1 serie 31-70
  Katajanokka
• 
  Gerestaureerde 4-assige motorwagen uit 1955
  Fredrikinkatu
• 
  Museumtram
  voor het Statenhuis (Säätytalo)
• 
  Spårakoff cafétram ("rijdende pub")
  Kauppatori
• 
  Jokeri-lightrail lijn 15
  Keilaniemi

Tussen 1954 en 1959 zijn in totaal 105 vrijwel in uiterlijk gelijke vierassers gebouwd. De eerste serie van 30 werd in 1954 gebouwd en genummerd 301-330. In 1955-1956 volgde een serie van 45, gebouwd door Valmet, genummerd 331-375. De wagens hadden 29 zitplaatsen, de lengte was 13,5 meter, de breedte 2,3 meter, het gewicht 20 ton en het vermogen 300 V/50 KW. De laatste werden tussen 1983 en 1987 uit dienst genomen. Er zijn twee exemplaren bewaard als museumwagen. In 1959 volgden nog 30 vierassers, waarvan 15 gebouwd door Karia (genummerd 1-15) en de andere 15 door Valmet (16-30). Zij zijn nog verbouwd tot eenmanswagen en de laatste bleven tot 2003 in dienst. Karia bouwde in 1958 ook 30 bijwagens 501-530, die op 1 juni 1983 alle buiten dienst werden gesteld. De 30 en 521 zijn bewaard als museumwagens.

De tram van Helsinki heeft remises in Töölö en Koskela en een onderhoudswerkplaats in Vallila. Lijn 15 heeft een eigen remise in Roihupelto.

In de nabije toekomst zullen de verouderde faciliteiten in Töölö en Vallila worden vervangen door een nieuw complex in Ruskeasuo dat plaats zal bieden aan 100 trams en 200 bussen. Ook zal de remise Koskela worden gemoderniseerd. Voor de nieuwe lijnen over de Kruunuvuorinsilta ("Kroonbruggen") wordt in 2026 een remise geopend in Yliskylä.

De collectie museumtrams bevindt zich in het Trammuseum aan de Töölönkatu. Het gebouw is een voormalige tramremise en herbergt het Korjaamo cultuurcentrum, waarin ook het Stadsmuseum is gevestigd.

• Website van exploitant HKL
• Helsinki Trammuseum