Joseph Haydn

Joseph Haydn
Irudi gehiago
kapera-maisu
Bizitza
Jaiotza	Rohrau, 1732ko martxoaren 31
Herrialdea	Germaniako Erromatar Inperio Santua  Austriako artxidukerria
Heriotza	Viena, 1809ko maiatzaren 31 (77 urte)
Hobiratze lekua	Bergkirche (en)
Familia
Aita	Mathias Haydn
Ezkontidea(k)	Anna Haydn (en)
Anai-arrebak	ikusi Michael Haydn Johann Evangelist Haydn (en)
Hezkuntza
Hezkuntza-maila	Doctor of Music (en)
Hizkuntzak	Alemanikera alemana
Irakaslea(k)	Nicola Antonio Giacinto Porpora
Ikaslea(k)	ikusi Paul Wranitzky (en) Friedrich Kalkbrenner (en) Marianna Martines (en) Ignaz Pleyel Franciszek Lessel (en) Antonín Kraft (en) Antonín Vranický (en) Jean-Baptiste Krumpholz (en) Sigismund von Neukomm (en) Ludwig van Beethoven
Jarduerak
Jarduerak	musikagilea, orkestra zuzendaria, musikologoa eta piano-jotzailea
Lantokia(k)	Viena
Lan nabarmenak	ikusi Symphony No. 100 (en) Symphony No. 101 (en) Das Lied der Deutschen
Jasotako sariak	ikusi honorary citizen of Vienna  (1804)
Influentziak	Johan Joseph Fux
Mugimendua	klasizismoa
Genero artistikoa	musika klasikoa
Musika instrumentua	organoa pianoa

Franz Joseph Haydn (ˈjoːzɛf ˈhaɪdn̩ ahoskatua)​^[1] (Rohrau, Austria Beherea, 1732ko martxoaren 31 – Viena, 1809ko maiatzaren 31a), Joseph Haydn izenez ezaguna, austriar musikagilea. Aro Klasikoaren ordezkari nagusienetako bat da, eta Sinfoniaren eta hari-kuartetoaren aitatzat hartzen dute, arlo horitan zinez emankorra izan baitzen. Pianodun hirukotearen garapen instrumentalean eta sonata formaren eboluzioan ere lagundu zuen, baita Opera landu ere^[2][3].

Bizitza osoan Austrian bizi izan zen, eta, bere ibilbidearen zati handi bat, Hungariako Esterhazy familia aberats eta aristokratikoarentzat egin zuen lan. Beste konpositore eta musika joeretatik isolatuta, bizitzako azken tartera arte, esan zuenez, «originala izatera behartuta» egon zen^[4].​ Hil zen garaian, Europa osoko konpositorerik ospetsuenetako bat zen^[5].

Michaelen anaia zen, zein konpositore on gisa hartua izan zen, baita Johann Evangelist tenorearena ere. Wolfgang Amadeus Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen, eta Ludwig van Beethovenen irakaslea izan zen. Konpositorearen lanen zerrenda osoa Hobokenen katalogoan ikus daiteke, Anthony van Hobokenek sortutako sailkatze sisteman.

Franz Joseph Haydn 1732ko martxoaren 31n jaio zen Rohraun, Vienatik (Austria) gertu dagoen herri txiki batean, garai hartan Germaniako Erromatar Inperio Santuaren hiriburu zena eta Hungariako mugatik oso gertu. Mathias Haydn eta Anna Maria Kollerren hamabi seme-alabetatik bigarrena zen. Bere aita Harratxeko kondearen, herriko aristokrataren, zerbitzura zegoen zalgurdi fabrikatzaile eta konpontzailea zen, eta «Marktrichter» gisa ere lan egin zuen, herriko alkate antzeko kargua. Aurretik, Harrach kondearen jauregian sukaldari lanetan aritua zen ama. Bere gurasoetatik, ez batak, ez besteak ez zekiten musika irakurtzen^[6];​ hala ere, Mathias musikari folkloriko sutsua zen, eta bere kabuz ikasi zuen harpa jotzen ofizial gisa lan egin zuen garaian. Haydnen azken oroitzapenen arabera, familiarekin izan zuen haurtzaroa izugarri musikala izan zen, eta sarritan abesten zuten elkarrekin eta auzokoekin^[7].

Haydnen gurasoak ohartu ziren semeak bazuela musikarako talentua, eta bazekiten Rohrauen ez zuela aukerarik izango musika heziketa egokia izateko. Arrazoi horregatik onartu zuten Johann Matthias Frankh ahaidearen, eskolako zuzendari eta Hainburgeko koruko maisuaren, proposamena: Josephek bere etxean ikasi eta musikari gisa praktika zezan. Beraz, sei urte besterik ez zituela, Haydn Hainburgera (bere jaioterritik hamaika kilometrora) joan zen Frankhekin, eta ez zen inoiz gehiago gurasoekin bizi izan.

Frankhen etxeko bizitza ez zen erraza izan Haydnentzat; gero gogoratu zuen gose zela sarritan^[8] eta bere arroparen egoera nazkagarriaz etengabe umiliatzen zutela^[9].​ Hala ere, han hasi zituen musika ikasketak, eta laster klabezina eta biolina jotzeko gai zen, baita Hainburgeko elizako abesbatzan tiple zatiak abestu ere.

Badira arrazoiak pentsatzeko Haydnen kantuak hunkitu egin zituela entzun zutenak, berehala erakarri baitzuen Georg von Reutterren arreta^[10], Vienako Doneztebe katedraleko kapera-maisuarena, bidaia bat egiten ari zena probintzietan barrena haurren abesbatzarako talentu berrien bila. Haydnek arrakastaz pasatu zuen entzumen proba bat Reutterren aurrean, eta, 1740an, Vienara joan zen, non hurrengo bederatzi urteetan abeslari gisa egon zen. 1745etik aurrera, bere anaia gazteena, Michael, abesbatzako kide egin zen.

Reutterren etxean bizi izan zen Haydn, abesbatzeko beste bost mutilekin batera. Latin eta bestelako ikasgaiak jaso zituen, baita kantu, biolin eta teklatu eskolak ere.​ Reutter ez zen laguntza handikoa Haydnentzat teoria musikalaren eta konposizio musikalaren arloetan, bi lezio baino ez baitzizkion eman abeslari zela egon zen denboran^[11].​ Hala ere, Doneztebe Europako musikaren gune nagusietako bat zenez, Haydn ikasteko gai izan zen han zeuden musikari profesionalei esker^[12].

Lehen Frankhekin bezala, Reutterrek ez zuen beti ziurtatu Haydn behar bezala elikatuta egotea. Albert Christoph Dies biografoak geroago adierazi zuenez, Haydn motibatuta sentitzen zen oso ondo abesteko aristokraziaren aurrean egiten ziren emanaldietara gonbidapen gehiago lortzeko itxaropenarekin, non normalean kantariei mokaduak zerbitzatzen zitzaizkien^[13].

Gaztetatik erakutsi zituen musikarako dohain bereziak. 1740an, Vienako katedraleko abesbatzako abeslari hasi zen, eta, 1748 arte, han jarraitu zuen. Ez zuen inorengandik musika-heziketa berezirik hartu: bere kasa ikasi zuen, Fux, Mattheson eta Carl Philipp Emanuel Bach musikarien obretatik. Lehen lanak Von Fürnberg baroiaren orkestra txikiarentzat idatzi zituen: divertimentoak, nokturnoak, kuartetoak (1755). Lau urte geroago, Von Morzin kondearentzat lan egin zuen denbora labur batez, hark Bohemian zuen gazteluan.

1749an, Haydn abesbatza-lanen goi-tonuak abesteko gai ez zen adinera iritsi zen. Aitzakia ahul horrekin, abesbatza lanetik bota zuten. Kalean geratu zen nora joan ez zekiela^[14]. Hala ere, lagun batekin, Johann Michael Spanglerrekin, topo egiteko zortea izan zuen, eta hilabete batzuetan, gela bat partekatu zuen harekin familiaren ganbaran. Haydnek berehala erabaki zuen musikari independente ibilbidea hastea.

Urte zail horietan, Haydnek lan ezberdin asko egin zituen: musika irakaslea, kaleko serenaten abeslaria eta, azkenik, Nicola Porpora musikagile italiarraren zerbitzari eta laguntzailea; gerora esango zuen harengandik ikasi zituela «konposizioaren benetako oinarriak»^[15].

Abeslari zenean, Haydnek ez zuen irakaskuntza seriorik jaso teoria musikalean eta konposizioan, eta hori gabezia handitzat jotzen zuen. Gabezia arintzeko, Johann Joseph Fuxen Gradus ad Parnassum testuari buruzko ariketa kontrapuntistikoen bidez lan egin zuen, eta Carl Philipp Emanuel Bach-en lana arretaz aztertu zuen, gerora eragin garrantzitsutzat joko zuena^[16].

Haydnek etekina atera zien urte horiei, musika ezagutza handiagoak eskuratuz joan baitzen, hainbesteraino ezen bere lehen hari-laukoteak konposatu baitzituen, baita bere lehen opera ere, Der krumme Teufel, Johann Joseph Felix Kurz aktore komikoarentzat idatzia, artistikoki «Bernardon» izenordez ezaguna. 1753an estreinatu zuten, baina zentsoreek laster debekatu zuten^[17].​ Haydnek ere nabaritu zuen, nonbait haserretu gabe, ordainik jaso gabe emandako lanak musika dendetan argitaratu eta saltzen ari zirela^[18].

Bere ospearen gorakadari esker, Haydnek aristokrata baten mezenasgoa lortu ahal izan zuen, garai hartan konpositore baten karreraren garapenerako ezinbestekoa zena. Thun kondesak^[19], Haydnen konposizioetako bat ikusi ondoren, bere abeslari eta teklatu-irakasle gisa aipatu, eta kontratatu zuen^[20].​ Carl Josef Fürnberg baroiak Haydn enplegatu zuen bere landa-etxaldean, Weinzierl-en, non konpositoreak hari-laukotearentzako lehen obra idatzi zuen. Ondoren, Fürnbergek, hala, Haydn gomendatu zion Morzin kondeari. Morzin kondea Haydnen lehen mezenas bihurtu zen 1757an^[21], lanaldi osoan^[22].

Aldi horren amaieran, 1759an, Haydnek enplegu-eskaintza garrantzitsua jaso zuen: Morzin kondearen kapera-maisuarena, hau da, musika-zuzendariarena. Aldi berean, orkestrarako lehen sinfoniak konposatu, eta kondearen taldea zuzentzen zuen. 1760an, kapera-maisu lanak ematen zion segurtasunarekin, Haydn ezkondu egin zen. Bere emaztea, Maria Anna Theresia Keller (1730-1800)^[23], Thereseren arreba zen (1733an jaioa), zeinarengandik Haydn maitemindu egona zen aurretik. Haydn eta bere emaztea ez ziren guztiz zoriontsuak izan, garai hartako legeek ez baitzieten banantzen utzi^[24], eta ez zuten seme-alabarik izan. Biek izan zituzten maitaleak; Josephek harreman sentimental luzea izan zuen Luigia Polzelli esterházytarren abeslari batekin, eta, biografo batzuen arabera, seme-alaba bat edo gehiago izan zituen harekin^[25].

Morzineko kondeak, laster, zailtasun ekonomikoak izan zituen, eta, horregatik, handik bi urtera bere musikari guztiak kaleratu zituen. Hala ere, Haydnek berehala aurkitu zuen antzeko lana, Esterhazy familiako kapera-maisu laguntzaile gisa. Austriar Inperioko familia aberats eta eraginkorrenetako bat zen, neguan Vienan eta udan bere jabetzako bi jauregitan bizi zena, bata hiriburuaren hegoaldean eta bestea Hungarian. Kapera-maisu zaharra, Gregor Werner, hil zenean, 1766an, Haydn mailaz igo zuten, eta kargu hura bete zuen.

Esterhazy familiako kide gisa, Haydnek librea janzten zuen, eta familiarekin joaten zen haien jauregietara joaten zirenean, garrantzitsuena Eisenstadt-eko antzinako Esterhazy gaztelua zen eta, ondoren, Eszterhaza, 1760ko hamarkadan Hungarian eraikitako jauregi handia. Esterhazytarrak musikazaleak eta musikan adituak ziren, eta, Haydni, behar zuen laguntza guztia eman zioten, baita bere orkestra txikia ere. Pavl Antal Esterhazy printzearentzat hasi zen lanean 1762an, eta, 1763an, hura hil ondoren, Nicolas Esterhazy anaiaren zerbitzura jarri zen ia hogeita hamar urtez. Bere kargu berrian, Haydnek ardura handia izan zuen; bere eginbeharra zen abagune bakoitzerako musika konposatu, orkestra zuzendu, ganbera-musika interpretatu orkestrako kideekin eta baita familiakoekin ere, eta operen muntaia antolatu (astero, bisitari nabarmenentzako obra bereziez gain, bi opera eta bi kontzertu aurkezten zituen, eta egunero ganbera-musikako kontzertuak, zeinetan printzeak berak bariton izeneko harizko instrumentu ezohikoa jotzen baitzuen). Lan handia egin arren, Haydnek zorionekotzat jotzen zuen bere burua^[26]. Heldutasun-aro hartakoak dira, besteak beste, Stabat Mater (1767), Agurrena deituriko sinfonia (1772) eta Missa Sancta Caecilia (1773).

Ia 30 urte igaro zituen Haydnek kargu horretan lan egiten, eta makina bat lan konposatu zituen. Denbora horretan zehar, bere estiloa garatuz joan zen, eta bere ospea, handituz. Denborarekin, argitaratzeko, esterhazytarrentzat adina lan idatzi zituen. Bere Pariser Sinfonien (Parisko Sinfoniak) (1785-1786) bilduma edo Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze (Kristoren azken zazpi hitzak gurutzean) (1786) gisako obra garrantzitsuak konposatu zituen urte haietan.

Pittinka-pittinka, Haydn bakartiago eta isolatuago sentitzen hasi zen, batez ere gortea, Eisenstadt-en gelditu beharrean, Esterhazara (Vienatik urrun) joaten zenean urtearen aldi handirako, hura hiriburutik hurbilago baitzegoen^[27].​ Haydnek gogo handia zuen Vienara joateko, batez ere bere lagunak han zeudelako^[28]. Adiskidetasun horietatik, bereziki garrantzitsua izan zen, Vienan, 1789an, Maria Anna von Genzingerrekin (1750-1793), Nikolas printzearen mediku pertsonalaren emaztearekin, izan zuen harreman estu eta platonikoa. Haydnek maiz idazten zion Genzinger andreari, adieraziz Eszterházan bakardadean zegoela eta pozik zegoela Vienan bisita egin ziezaiokeen aldi bakanengatik; gero, Haydnek maiz idatzi zion Londrestik. 1793an, Haydnentzat kolpe gogorra izan zen haren heriotza goiztiarra, eta litekeena da bere Bariazioak fa minorrean, Hob XVII:6, haren heriotzari erantzunez konposatua izatea^[29].

Vienan izan zuen beste lagun bat Wolfgang Amadeus Mozart izan zen, Haydnek 1784 inguruan ezagutu zuena. Gerora Michael Kellyk eta beste batzuek emandako testigantzaren arabera, bi konpositoreek, noizbehinka, elkarrekin interpretatu zituzten hari-laukoteak. Haydn ikaragarri txundituta zegoen Mozarten obrekin, eta oparo goraipatzen zuen beste pertsona batzuen aurrean. Mozartek, jakina, zor zizkion ohoreak itzuli zizkion Haydni, sei hari-laukote bilduma eskainiz, gaur egun Haydnen Laukoteak deritzenak. Biak Vienako Logia masoniko berekoak ziren^[30].

1790ean, Europa osoa hunkitu zuen 1789ko Frantziako Iraultzatik urtebetera, Nicolas hil zen, Esterhazytarren patriarka, eta haren ondorengoa musikarekiko interesik gabeko gizona suertatu zen; orkestrari agur esan, eta Haydn jubilatu zuen. Hori dela eta, Johann Peter Salomon musika-enpresari alemaniarraren eskaintza onartu zuen Ingalaterrara bidaiatzeko eta orkestra handi batekin sinfonia berriak zuzentzeko. 1791 eta 1792 artean, herrialde hartan egin zuen egonaldia (gerora, 1794 eta 1795 artean, errepikatu zuena), arrakasta handia izan zuen. Haydnen kontzertuek jende asko bildu zuten, eta konpositoreak ospe handia lortu, eta diru-sarrera handiak izan zituen. Honoris Causa doktoretza jaso zuen Oxfordeko Unibertsitatean, eta bere laguna, William Napier editorea, egoera ekonomiko etsigarritik salbatzen ere lagundu zuen. Charles Burneyk honela deskribatu zuen lehen kontzertuak sortu zion zirrara: «Haydnek berak zuzendu zuen pianofortetik, eta musikagile entzutetsu haren ikuspegiak audientzia goratu zuen, eta, Ingalaterran, musikaririk lortu ez zuen kitzikapen, arreta eta plazera eragin zuen»^[31]. Bidaia horiek zirela eta, obra berriak ondu zituen. Austriara itzulirik, berriro hartu zuen koru-zuzendari postua Nikolas II.a Esterhazyrekin. Azken aro horri dagozkio Die Schöpfung, 1798 (Kreazioa) eta Die Jahreszeiten, 1801 (Urtaroak) oratorioak.

Musikari dagokionez, Haydnen Ingalaterrarako bisitak oso garrantzitsuak izan ziren, han konposatu baitzituen bere obra ezagunenetako batzuk, hala nola Londresko Sinfoniak (horien artean, 94. Sinfonía (Ustekabeko Sinfonia), 100. Sinfonia (Sinfonia Militarra), 103. Sinfonia (Tibalaren errepika Sinfonia) eta 104. Sinfonia (Londres Sinfonia), Reiter Laukotea edo Ijitoaren Rondoa hirukoterako, pianoarekin. Ingalaterrara egin zituen bidaietan gertatutako ezuste bakarra Orfeo ed Euridice opera izan zen, Filosofoaren Anima ere deitua; Haydn kontratatu zuten, baina azpijokoak zirela eta, galarazi egin zuten haren antzezpena^[32] .​ Haydnek lagun asko egin zituen uhartean egon zen bitartean, eta harreman erromantikoa izan zuen Rebecca Schroeterrekin.

Bisiten artean, Haydnek kontrapuntu eskolak eman zizkion Ludwig van Beethoveni, Vienan. Beethoven ez zegoen gustura Haydnek irakasle gisa egindako lanarekin, eta beste batzuen laguntza bilatu zuen; bien arteko harremana tirabiratsua izan zen zenbaitetan^[33].

Haydnek Ingalaterran geratzeko aukera aztertu zuen, baina, azkenean, Vienara itzuli zen 1795ean, eta etxe handi bat eraikiarazi zuen Gumpendorfeko aldirian (gaur egungo Mariahilf barrutia)^[34], eta abesbatzentzako eta orkestrarako obra sakroak konposatzea erabaki zuen.

Azken sei mezak (1796-1802) eta sei laukoteak (1797) ere, guztiz aintzat hartuak dira. Vienan iraganiko azken urteak gaixotasunak eta gerrak ilundu zizkioten, musikagile gazteen ezagutzak eta adiskidetasunak apur bat gozatu bazioten ere. Napoleon Vienan sartu eta hiru astera hil zen, 1809ko maiatzaren 31n. Emankortasun harrigarriko musikagilea izan zen. Ahots-musikaren sailean: 36 lied, Eskoziako eta Galesko kantuen bilduma, kantatak, oratorioak, 14 meza, Stabat Mater bat, bi Te Deum, 14 eskaintza, 4 motete eta beste hainbat obra. Musika instrumentalari dagokionez berriz: pianorako 53 sonata, 77 kuarteto, tresna desberdinetarako 65 trio, sesteto bat, kinteto batzuk, eko bat 4 Biolin eta bi biolontxelorako, harparako sonata bat, piano eta biolinerako 4 sonata, 125 sinfonia edo obertura, 7 martxa, 6 scherzo, pianorako 20 kontzertu eta hainbat tresnatarako 34 kontzertu. Musika dramatikoa: 24 opera edo «singspiele» (haietarik 13 italiar estilokoak) eta 22 aria. Tresnaz jotzeko musikagintzan gailendu zen nagusiki.

Beethovenek eta Mozartek Haydnen eragina aitortu zuten (alderantziz ere, Mozarten obrek eragina izan zuten Haydnen azken aldiko zenbait lanetan). Zorroztasuna, oreka, argitasuna, dotorezia eta sosegua dira Haydnen musikaren ezaugarriak. Haydnen ekarpena erabakigarria izan zen sonata eta sinfonia klasikoaren behin betiko egitura finkatzeko. Ganbera-musikaren alorrean, berak ezarri zuen hari-kuartetoaren egitura, gero Mozartek eta Beethovenek eredu formaltzat hartu zutena. Erlijiozko obretan, ez dago dudarako edo hersturarako lekurik, eta fedearen sendotasuna modulazio samurrez zein indartsuz adierazten du. Azken barrokoaren garaikoa bazen ere, erromantizismoaren sentiberatasun-moldeak iragarri zituen bere obran.

1802tik aurrera, aurretik izandako gaixotasun bat agertu zen berriro, eta hainbeste garatu zen, non jada ez baitzen konposatzeko gai. Oso zaila gertatu zitzaion hori, zeren eta, berak aitortu zuenez, erraz zerabilzkion buruan obra berrien ideiak. Nahiz eta bere zerbitzariek ondo zaindu eta ezer falta ez, lagunak izan eta musikari estimatua, Haydnek bere azken urteak tristuraz igaro zituen bere musikan lan egin ezinik. Bere gaixoaldian, sarritan kontsolatzen zen pianoan bakarrik eseriz eta Gott erhalte Franz den Kaiser interpretatuz, 1797an berak konposatua, keinu patriotiko gisa^[35].​ Geroago, doinu hori Austria eta Alemaniako ereserki nazionaltzat erabili zen.

1806an, txartel batzuk inprimarazi zituen jasotzen zituen gonbidapenei uko egiteko, testu honekin: «Hin ist alle meine Kraft, alt und schwach bin ich» (Nire indar guztiak joan dira; zaharra naiz, eta nekatuta nago), 1796an konposatutako Zaharra abestitik hartua. Haydn 1809ko maiatzaren 31n hil zen, 77 urte zituela, Vienan, Napoleon Bonaparteren tropek hiria erasotzen zuten bitartean, Aspern-Esslingeko guduan. Bere azken hitzen artean dago bere zerbitzariak baretu eta lasaitzeko saiakera, kanoi-tiro bat auzora erori zenean^[36]:​ «Nire haurrak, ez izan beldurrik, Haydn dagoen tokian ezin da kalterik izan».

Maiatzaren 26an, Haydnek hiru aldiz jo zuen bere Gott erhalte Franz den Kaiser (Jainkoak salba dezala Frantzisko Enperadorea), ezohiko nahiez. Arratsalde hartan bertan behea jo, eta bere heriotza ohera eraman zuten. 1809ko maiatzaren 31ko 12:40an hil zen, bere etxean, 77 urte zituela. Bi aste geroago, 1809ko ekainaren 15ean, hileta-zerbitzua egin zen Schottenkirchen, eta Mozarten Requiema interpretatu zen. Hundsturm-eko hilerrian (gaur egun Haydnpark) lurperatu zuten, Vienako auzo horretan bizi izan baitzen. 1820an, Nikolaus printzeak Haydnen gorpuzkiak Eisenstadtera eraman zituen, eta, ordutik, Bergkircheko kapera batean daude. Haren buruak, berriz, beste bide bat hartu zuen, frenologo batzuek ostu baitzuten hileta egin eta gutxira, eta burezurra ez zen beste gorpuzkiekin bildu 1954ra arte.

• 104 Sinfonia.
• 83 Hari-kuarteto.
• 52 Klabezin-sonata.
• 30 Kontzertu.
• 24 Opera.
• 14 Meza.
• 6 Oratorio.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Joseph Haydn

• Musika klasikoa

• Dies, Albert Christoph. (1963). «Biographical Accounts of Joseph Haydn» in Gotwals y Vernon, editore eta itzultzaile Haydn: Two Contemporary Portraits. Milwaukee: University of Wisconsin Press ISBN 0-299-02791-0.. jatorrizkoaren alemanetik ingeleserako itzulpena: Biographische Nachrichten von Joseph Haydn nach mündlichen Erzählungen desselben entworfen und herausgegeben. Camesinaische Buchhandlung, Viena. Haydnen lehen biografietako bat, konpositorearen azken urteetako 30 elkarrizketetan oinarrituta idatzia.
• Finscher, Ludwig. (2000). Joseph Haydn und seine Zeit. Laaber: Laaber-Verlag ISBN 3-921518-94-6..
• Geiringer, Karl; Geiringer, Irene. (1982). Haydn: A Creative Life in Music. (3.. argitaraldia) University of California ISBN 0520043162.. Lehen edizioa 1946an argitaratu zen, Karl Geiringer autore bakarrarekin.
• Griesinger, Georg August. (1963). «Biographical Notes Concerning Joseph Haydn» in Gotwals y Vernon, editore eta itzultzailea Haydn: Two Contemporary Portraits. Milwaukee: University of Wisconsin Press ISBN 0-299-02791-0.. jatorrizkoaren alemanetik ingeleserako itzulpena: Biographische Notizen über Joseph Haydn. Leipzig.Dies bezala, Haydnen azken urteetan elkarrizketen bidez egindako biografia.
• Hughes, Rosemary. (1970). Haydn. (berrikusia. argitaraldia) Nueva York: Farrar Strauss and Giroux. Jatorriz 1950ean argitaratua. Haydnen bizitzaren biografia ulerkor eta burutsua egiten du, haren musikaren berrikuspen batekin.
• Landon, H. C. Robbins. (1976-1980). Haydn: Chronicle and Works. Bloomington, IN: Indiana University Press. Jatorrizko iturrien bilduma zabala, bost liburukitan.
• Landon, H. C. Robbins; Jones, David Wyn. (1988). Haydn: His Life and Music. Indiana University Press ISBN 978-0253372659.. Robbins Landonen biografiako kapituluak, Robbins Landonen (1976-1980) laburpenak eta iturriaren jatorrizko dokumentuetan aberatsa. Jonesen lanak aztertzea eta balioestea
• Larsen, Jens Peter. (1980). New Grove Dictionary of Music and Musicians. . Liburu gisa bereizita argitaratua: The New Grove: Haydn. Nueva York: Norton ISBN 0-393-01681-1..
• Webster, James; Feder, Georg. (2001). The New Grove Dictionary of Music and Musicians. . Liburu gisa banan-banan argitaratua: The New Grove Haydn. Nueva York: Macmillan ISBN 0-19-516904-2.. Akademikoek eguneratua, aldaketa subjektibo gutxirekin.
• Brendel, Alfred. (2001). «Does classical music have to be entirely serious?» in Edna y Avishai Margalit Isaiah Berlin: A Celebration. Chicago: University of Chicago Press, 193-204 or. ISBN 0-226-84096-4.. Haydn eta Beethovenen arteko txantxei buruz.
• Caryl Clark, ed. The Cambridge Companion to Haydn. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 0-521-83347-7.. Haydnek konposatu zituen generoetako bakoitza hartzen du bere baitan, baita testuinguru estilistiko eta interpretatiboa eta antzezpenak eta harrera ere.
• Griffiths, Paul. (1983). The String Quartet. Nueva York: Thames and Hudson ISBN 0-500-01311-X..
• Hughes, Rosemary. (1966). Haydn String Quartets. London: BBC. 55 orrialdeko sarrera labur bat Haydnen harirako kuartetoei.
• Rosen, Charles. (1997). The classical style: Haydn, Mozart, Beethoven. (2.. argitaraldia) Nueva York: Norton ISBN 0-393-31712-9.. lehen argitalpena 1971n argitaratua. Haydnen ekoizpenaren zatirik handiena hartzen du, eta estilo klasikoaren sorkuntzan Haydnek izan zuen rol nagusia azaltzen saiatzen da. Obrak eragina izan du eta geroago idatzitako zitazio positiboak eta obrak eraginez (adibidez, Webster 1991).
• Sutcliffe, W. Dean. (1989). «Haydn's Musical Personality» The Musical Times 130: 341-344..
• Sutcliffe, W. Dean. (1992). Haydn, string quartets, op. 50. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 0-521-39103-2.. Ez da soilik Op. 50ean gelditzen, baizik ete beste lan batzuk ere aztertzen ditu, bere laukoteez gain.
• Webster, James. (1991). Haydn’s Farewell symphony and the idea of classical style: through-composition and cyclic integration in his instrumental music. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 0-521-38520-2.. Liburu horrek obra bakarra du ardatz, baina Haydnen inguruko ohar eta iritzi asko biltzen ditu, oro har.

• Datuak: Q7349
• Multimedia: Joseph Haydn / Q7349